Z dziejów Biskupic

Strona główna » Aktualności » Z dziejów Biskupic

wielkość tekstu:A | A | A

Kontynuujemy cykl artykułów dotyczących historii gminy Olsztyn w setną rocznicę  odzyskania przez Polskę niepodległości. Proponujemy zapoznanie się z kolejnym tekstem Marka Romańskiego, nauczyciela historii Szkoły Podstawowej w Kusiętach, pod tytułem "Z dziejów Biskupic". Przypominamy, że wszystkie teksty z tego cyklu są opublikowane również dodatkowo na naszej stronie internetowej w zakładce Dokumentacja dziejów.
Biskupice to wieś u podnóża Gór Sokolich. Nazwa miejscowości pojawia się w XIV wieku jako Byscupicze lub Biskupicze a w 1629 roku jako Biskupic. Pochodzi od słowa "biskup". Noszą ją wsie należące w przeszłości do dóbr biskupich, które były nowo osadzane i zakładane przez biskupów. Najstarsza wzmianka źródłowa o Biskupicach pochodzi z 1306 r. (informacja dotyczy wydarzeń z 1294 roku). Są wymienione jako własność biskupów krakowskich. Już w XIV wieku znalazła się w rękach monarszych. W 1382 r. w dokumencie wystawionym przez Władysława Opolczyka dla klasztoru jasnogórskiego wieś należąca do starostwa olsztyńskiego została zobowiązana do uiszczenia dziesięciny zbożowej i miodowej. Jako wieś niegrodowa starostwa olsztyńskiego potwierdzona wśród innych osad w 1458 roku. Biskupice należały do osad starostwa olsztyńskiego najczęściej zastawianych przez Pawła Olsztyńskiego. Znanych jest aż 17 transakcji zawartych pod zastaw tej wsi przez tego starostę. Na przykład w 1470 roku  Paweł Olsztyński poręcza za dług 100 florenów węgierskich Janowi Trepce z Obrażejowic wsią Biskupice w powiecie lelowskim. Tenże, tenutariusz olsztyński, zastawia za 350 florenów węgierskich Janowi Trepce z Obrażejowic miasto Częstochowę z wsiami Biskupice i Mykanów. W 1472 roku tenże Paweł zastawia za 400 florenów Mikołajowi alias Czarny Miklasz z Podola miasto Częstochowę z wsiami Zrębice i Biskupice w powiecie lelowskim. W 1489 roku Paweł Olsztyński nazywany również Szczekocki zastawia za 50 florenów węgierskich Janowi Siestrzeńcowi z Jaroszowa Biskupice. W 1490 roku tenże Paweł zastawia Biskupice za 100 florenów węgierskich Mikołajowi Siestrzeńcowi z Jaroszowa.  Zamieszkiwało miejscowość w latach 1532-1534 11 kmieci oraz 2 karczmarzy. W 1533 roku Biskupice należą do starostw olsztyńskiego. Wieś ta liczyła w późnym średniowieczu 11 dużych łanów, a prócz nich była jeszcze 1 rola opuszczona. Kmiecie dają po 28 groszy czynszu i daniny, m. in. miód. Za wożenie soli łącznie 28 groszy i na św. Wojciecha 1 zł i 12 groszy, 2 karczmy, pusta rola w dzierżawie.
W 1564 r. lustracja podała, że 14 kmieci płaciło zróżnicowany czynsz ze względu na posiadanie nierównych pól. Płacą: czynsz różny, królewszczyznę razem 44 grosze, solne razem 24 grosze; dają stację po korczyku owsa, a razem z 3 wsiami dają wołu, ponadto dają kury, jaja, sep pszeniczny, żytni i owsiany miary mstowskiej, wiecznego (wicnego) nie dają.
Dziewięciu z nich miało barcie i dawało 12 rączek miodu (rączka = ok. 34 litrów). „A gdy miodu nie mają, tedy odkupują rączkę po groszy 24". W ówczesnych Biskupicach znajdował się staw przy młynie szeroki i długi na 5 stajów, na 30 kop piątników (przy wsi tej wymieniono młyny na Mstówce i Liswarcie oraz piłę, która trze tarcicę dla zamku olsztyńskiego, obiekty te nie należą jednak do samych Biskupic. W XVI w. znajdowała się tam również kuźnica.
Osobnego wyjaśnienia wymaga sołectwo w Biskupicach. Po raz pierwszy sołectwo w Biskupicach  (a ściślej sołtys tej wsi) poświadczone zostało dopiero w rejestrze poborowym z 1530 roku, wśród innych kmieci. Później sołtys Biskupic wymieniony został jeszcze w latach 1551  i 1564.
Rodzina Trąbów (Trąbskich),  poczynając od 1631 r. aż do połowy XVIII w. była w posiadaniu łanu wybranieckiego w Biskupicach. W 1631 wybrańcem był Maciej Trąba (rewizja 1631), w 1660 r. Jan Trąbka (lustracja królewska 1660 r. - nadany przywilej 22 czerwca 1658 r).  W lustracji z 1711 r. woj. krakowskiego, wymieniony jest Jan Trąba z małżonką Katarzyną w Biskupicach wraz z synami: Antonim i Janem. Jest też tam mowa o potwierdzeniu przywileju wybranieckiego w 1684 r. roku w Jaworowie (dzisiejsza Ukraina) przez króla Jana III Sobieskiego. Prawdopodobnie więc Jan Trąba uczestniczył w odsieczy wiedeńskiej 1683 roku. Natomiast lustracja łanów wybranieckich 1778 r.  wymienia Jana i Idziego Trąbskich z Biskupic. Idzi Trąbski, właściciel wybraniectwa w 1789 roku, płaci łanowego 40 zł. Prawdopodobnie Idzi (zmarł w 1797 roku w wieku 80 lat), drugi ślub wziął w 1757 r. z Agnieszką Szewczyk.
Lustracja województwa krakowskiego z 1789 r. opisuje Biskupice jako wieś, która posiada 19 ról, trzech komorników (Tomasz Ścigała, Antonina Chabrowa, Antoni Krawiec). Do powinności mieszkańców należało odbywanie pańszczyzny tygodniowej. Wieś oddawała daninę w następujących proporcjach: 11 korcy i 3 ćwiercie żyta, 35 korcy i 1 ćwierć owsa, oraz 150 złotych i 12 groszy czynszu. Korzec - jednostka objętości ciał sypkich (1 korzec = 120–125 litrów).
W Biskupicach mieszkają wtedy m.in.: Antoni Koluch, Kasper Kasztelan, Wojciech Niemiec, Marcin Tułacz, Stanisław Knap, Wawrzyniec Cupiał, Maciej Bieniek, Grzegorz Gałązka, Andrzej Szecówka, Błażej Maslonek, Walenty Szczepanek, Urban Kimla, Bartłomiej Waszek, Krzysztof Warmus, Stanisław Warmus, Jakub Gawron, Jacenty Szecówka, Ignacy Cupiał, Łukasz Nabiałek, Wojciech Ścigała, Antoni Szecówka, Adam Golis,Wojciech Łebek, Jan Sitek, Jan Bieniak, Idzi Błachutek, Paweł Masłonik, Józef Kot, Jacenty Kimla.
Lustratorzy w 1789 roku wymieniają w Biskupicach również wójtostwo zalicytowane przez Karolinę z książąt Sapiechów Potocką, wtedy Sołtykową, która płaci Komisji Skarbowej roczne sumy z wójtostwa 750 złotych polskich.
Biskupice w okresie I Rzeczypospolitej były własnością królewską czyli królewszczyzną wchodzącą w skład starostwa w Olsztynie. W 1827 r. Biskupice miały 53 domy i 189 mieszkańców. Charakter miejscowości nie uległ większej zmianie przez lata. Około 1870 roku Biskupice należą administracyjnie do guberni piotrkowskiej, powiatu częstochowskiego, gminy Olsztyn, parafii Przybynów. Sąd Pokoju i poczta dla mieszkańców mieszczą się wtedy w Żarkach. W czasie zaborów początkowo  wieś, folwark i wybraniectwo Biskupice weszły w skład Dóbr Narodowych Olsztyn.
Po powstaniu listopadowym pojawiają się na terenie Królestwa Polskiego majątki z nadań carskich tzw. Majoraty. Były to majątki nadawane przez cara wysokiej rangi oficerom za zasługi dla Rosji. Jednym z majoratów był Turów Olsztyński w skład którego wszedł  folwark Biskupice liczący 89 mórg i 138 prętów. Majorat Turów Olsztyński otrzymał generał Reinhold Moller a  po jego śmierci majorat władze przekazały Aleksandrowi Sztadenowi  w 1874 roku.  Jego syn Ryszard Sztaden  przejął ten majorat  w 1896 r.
Folwark Biskupice został wypuszczony w dzierżawę Julianowi Niczke synowi Józefa przez właściciela majoratu od 1.06.1913 r. do 1.06.1931 r. za 150 rubli rocznie. Po przejęciu majoratu przez państwo władze anulowały ten kontrakt. Folwark Biskupice został przez władze wydzierżawiony drobnym dzierżawcom od 1.10.1920 r. do 1.10.1921 r. Ich pełnomocnikiem był Wojciech Cesarz. Wsród dzierżawców wymieniani są m.in.: Ludwik Korulski, Lucjan Cieśliński, Jan Szecówka. W 1924 r. folwark Biskupice miał powierzchnię 50.3434 ha. W tym samym roku folwark rozparcelowano.
Biskupice posiadają Publiczną Szkołę Podstawową. Decyzja dotycząca budowy szkoły podjęta została w 1938 r. Jednak wybuch II wojny światowej spowodował, że dopiero w 1956 r. budynek oddano do użytku. Pierwszym kierownikiem placówki był Józef Pietruszewski, później Stanisław Resakowski, Stanisław Minkina, Stanisława Piasecka, Krystyna Walczak, Dorota Tomzik.
W czasie II wojny światowej w Biskupicach znalazł schronienie Żyd z częstochowskiego getta, Fabian Fiszoff. Pomocy udzieliła mu Helena Gawron. Warto też wspomnieć, że 21 kwietnia 1942 r. w Biskupicach patrol hitlerowski rozstrzelał Teofila Bieńka (lat 49) rolnika z tej miejscowości, członka ruchu oporu, a 7 sierpnia 1944 r. podobną śmiercią zginął Władysław Skorek (lat 33) – rolnik, również związany z ruchem oporu. Aktywnie działał w strukturach AK m.in. Franciszek Masłoń z Biskupic, mówiący świetnie po niemiecku, były legionista. Po wkroczeniu Rosjan w styczniu 1945 roku, bardzo szybko powstaje w Biskupicach posterunek MO, a także – na początku lutego 1945 r. – komórka PPR, na czele której staje miejscowy rolnik Józef Cesarz, który w czasie wojny współpracował z Batalionami Chłopskimi. Działacze lewicowi, kiedy jeszcze śniegi nie zeszły z pól, bo zima trzymała się uparcie, wyruszyli do majątków z aktem reformy rolnej, celem rozparcelowania ziemi i przekazania jej miejscowym chłopom. Cesarz, wraz z mieszkańcami Biskupic – Józefem Grucą i Teofilem Banasikiem oraz komendantem posterunku MO w Olsztynie, Piotrem Bieńkiem, zaopatrzeni w dokumenty i pełnomocnictwa, podążali saniami po zamarzniętej, wyboistej drodze do kolejnych dużych majątków ziemskich. 21 maja 1945 r. Cesarz wracał z Janem Czaplą, Józefem Grucą i Teofilem Banasikiem z zebrania ludności w Przyrowie. Przybyli do Biskupic przed północą. Około 2. w nocy ktoś zaczął się dobijać do domu Cesarza. Kiedy otworzono drzwi, wtargnęło do mieszkania kilku osobników. Sterroryzowawszy rodzinę, rozpoczęli szczegółową rewizję, wartościowsze rzeczy wrzucili do przyniesionych ze sobą worków. Wkrótce doprowadzono ze wsi 3 współpracowników Cesarza,  których siłą wyciągnięto z mieszkań.
– Musimy przeprowadzić szczegółowe dochodzenie – powiedział do Cesarza i jego żony dowódca bandy.
– Zabieramy męża, żeby wyjaśnić, czy jest winien.
– Nikomu nic złego nie zrobił, nie mamy żadnej broni w domu –szlochała Cesarzowa.
 – To wróci wraz z innymi do domu. Zabraniamy iść za nami, będziemy strzelać.
W pół godziny potem, czekające w napięciu rodziny zabranych mężczyzn, usłyszały w oddali strzały. O świcie znaleziono w rowie cztery ciała. Przed śmiercią bito ich i maltretowano. O zabójstwo oskarżono żołnierza polskiego niepodległościowego podziemia Tadeusza Czerwika, ale po kilku rozprawach sądowych został on uniewinniony. Z ruchem lewicowym w czasie II wojny światowej oraz w latach powojennych był związany, urodzony w Biskupicach Stanisław Bieniek, poseł do KRN (1944–1947) i do Sejmu Ustawodawczego (1947–1952).
W latach 1952 - 1954 Biskupice i Biskupice Nowe wchodziły w skład Gminy Zrębice. W latach 1954-57 mieściła się tu siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej. W skład Gromady Biskupice wchodziły gromady z gminy Zrębice: Biskupice, Biskupice Nowe oraz oddziały leśne z Nadleśnictwa Olsztyn i oddziały leśne z Nadleśnictwa Złoty Potok.
W Biskupicach działa od 1926 roku Ochotnicza Straż Pożarna. Pierwszym prezesem był Stanisław Lis, a komendantem Jan Szecówka. W 1936 roku prezesem został proboszcz parafii w Choroniu ks. Augustyn Kańtoch. Wtedy też zdecydowano o budowie remizy - na początku niewielkiego, bo zaledwie 12 na 7 metrów budynku z drewna.  Obecny murowany budynek remizy został przekazany do użytku 24 maja 1970 roku. Aktualnie prezesem OSP Biskupice jest Waldemar Kondys. W Biskupicach działa również Koło Gospodyń Wiejskich,                                 (przewodnicząca w roku 2016 - Alicja Łyszczarz), Grupa Odnowy Wsi oraz „Stajnia i Gospoda Biały Borek"– ośrodek kulturalno–wypoczynkowo-gastronomiczny. Funkcjonują dwa sołectwa Biskupice i Biskupice Nowe. W miejscowości odbywa się bieg narciarski „O Puchar Sokolich Gór”.
W historii zanotowano nazwy części miejscowości:
- w 1921 roku : leśniczówka Biskupice, wieś Biskupice Stare, kolonie Biskupic o nazwach: Kąty, Kocierów, Krzemionka, Łazy, Nowe, Okręcie, Padoły.
- w 1933 roku: wieś Biskupice, kolonia Krzemionka, kolonia Biskupice Chorońskie, wieś Biskupice Nowe. Już wtedy były dwa sołectwa : Biskupice i Biskupice Nowe.
- w 1974 roku: Biskupice Nowe, Kąty, Kolonia Chorońska, Krzemionka, Okręcie, Sołectwo, Stawki.
Wśród nazw obiektów fizjograficznych występują m.in: Dębina-las, Jodłowa-góra, Kamienne Górki, rek-góry, Karzełek-las, Knieja-zarośla, lasy, Łysa Góra-las, Pastwiska Gromadzkie-pastwiska, Pod Kątami-las, Puchacz-góra, Pustelnica-góra, Sokole-góry, Stawki - bagna, krzewy, Sucha Dębina-las, Za Górą-pole.
Biskupice mają połączenie autobusowe z Częstochową, a przez miejscowość przechodzą m.in. szlaki turystyczne: Szlak Walk 7 DP - zielony, Szlak im. B. Rychlik - czarny, Szlak im. K. Karlińskiego (niebieski), Szlak wokół Gór Sokolich i Olsztyna.
Biskupice - należą do parafii Jana Chrzciciela w Choroniu (gmina Poraj, powiat myszkowski). Wcześniej wieś, jak wspomniano należała do parafii w Przybynowie. Parafię w Choroniu, oddalonym od Biskupic o 4,5 km, utworzył biskup kielecki Augustyn Łosiński w 1916 r. i obejmowała ona wsie: Choroń, Biskupice, Dębowiec i Poraj, który w 1942 r. stał się odrębną parafią. Istnieje zapis powizytacyjny z 1595 r., że w Choroniu jest kaplica murowana p.w. św. Jana Chrzciciela, „w której jeszcze mszy św. nie odprawiono". W XVIII w. kaplica została rozbudowana do wymiarów kościoła. Fundatorem był Wojciech z Kurozwęk Męciński, ówczesny starosta olsztyński. Od początku XX w. małżeństwo Jadwiga i Edward Bylińscy, dziedzice majątku Choroń, rozpoczęli rozbudowę kościoła, przygotowując całość do powołania nowej parafii. Wnioski o parafię w Choroniu podpisali w 1916 r. również mieszkańcy Biskupic m.in. Ludwik Banasiński, Piotr Biczak, Piotr Binek, Antoni Bieniek, Jan Bieniek, Stanisław Bieniek, Tomasz Bieniek, Idzi Brymora, Wojciech Celeban, Wawrzyniec Celeban, Franciszek Celeban, Wincenty Celeban, Antoni Cesarz, Jan Całus, Jan Czapla, Piotr Czapla, Zdzisław Gagla, Idzi Gagla, Jan Gałązka, Walenty Gruca, Antoni Iwański, Jan Jasiński, Franciszek Jasiński, Jan Kamiński, Idzi Kimla, Ignacy Kimla, Józef Knap, Antoni Kondys, Ignacy Kondys, Kazimierz Kondys, Antoni Kowalczyk, Stanisław Kowalczyk, Ignacy Kozieł, Jan Krawczyk, Tomasz Kuter, Marcin Łyszczarz, Jan Łyszczarz, Wawrzyniec Łyszczarz, Aleksander Magnuski. Antoni Marchewka, Jan Masłoń, Wawrzyniec Mielcarz, Jan Mielcarz, Antoni Miśta, Paweł Mizera, Teodor Mizera, Karol Mizera, Marcin Mizera, Mikołaj Mizera, Jan Morgała, Wawrzyniec Morgała, Franciszek Morgała, Jan Nabiałek, Aleksander Nabiałek, Mikołaj Niewiarowski, Jan Nowakowski, Ignacy Pala, Tomasz Pikuła, Jan Pikuła, Jan Potasiński, Antoni Prysak, Franciszek Prysak, Wojciech Prysak, Ignacy Rajczyk, Antoni Sobota, Franciszek Skorek, Marcin Skorek - sołtys, Jan Skorek, Szymon Skowron, Antoni Staniec, Jan Stępień, Edward Stępien, Ignacy Szecówka, Jan Szecówka, Mikołaj Szecówka, Piotr Szecówka, Franciszek Szecówka, Marcin Szecówka, Jan Suchecki, Antoni Ścigała, Jan Ścigała, Teofil Tomza, Stanisław Wach, Maciej Wach, Jan Wencel, Walenty Zakrzewski, Paweł Zemła.
W 1930 r. staraniem księdza Augustyna Końtocha dobudowano nową zakrystię z funduszy Bylińskich - właścicieli folwarku w Choroniu. W latach pięćdziesiątych z incjatywy proboszcza ks Edwarda Dujaka, wydłużono kościół w Choroniu o 10 metrów, a po 1970 r. gdy proboszczem został ks. Marian Wojtasik, przeprowadzono wiele remontów. W centrum uwagi proboszcza Choronia Jana  Lisieckiego znajduje się kościół filialny w Biskupicach. Ich mieszkańcy zabiegali, aby wybudować kaplicę mszalną we wsi, liczącej wtedy około 700 mieszkańców. Spotkali się z pełną aprobatą ówczesnego proboszcza ks. Mariana Wojtasika. Kamień węgielny pod budowę kościoła w Biskupicach poświęcił 13 czerwca 1983 roku, papież Jan Paweł II na Jasnej Górze. Proboszcz kupił grunt od prywatnego właściciela i w 1991 r. rozpoczęto budowę świątyni według projektu architekta, inż. Jana Przewłockiego z Częstochowy. Mieszkańcy włączyli się do budowy. Wiele prac, nie wymagających siły i wiedzy fachowej, wykonały dzieci ze Szkoły Podstawowej w Biskupicach pod nadzorem opiekunów. W 1994 r. proboszczem w Choroniu został ks. Jan Wajs i kontynuował dzieło poprzednika. Już w 1995 r. zaczął odprawiać msze w jeszcze nie wykończonym kościele. W 1998 r. ukończono budowę. Nowy kościół wyposażono we wszystko, co konieczne do sprawowania liturgii, a także oświetlono wieżę i plac kościelny. Parafianie zajęli się poprawą wystroju wnętrza. 5 lipca 1998 r. arcybiskup Stanisław Nowak uroczyście poświęcił kościół św. Wojciecha w Biskupicach. W czasie tej uroczystości w ołtarzu zostały wmurowane relikwie św. Józafata Kuncewicza. W 1999 roku odbył się pierwszy historyczny odpust w Biskupicach ku czci św. Wojciecha BM, obchodzony odtąd corocznie. Wparafii funkcjonują 4 róże różańca swiętego: NMP, św. Anny, św. Jana, św. Józefa. W Biskupicach znajdują się kapliczki:
- Grota Matki Bożej przy kościele, z figurą ofiarowaną przez księdza Mariana Dudę,
- Kapliczka Najświętszego Serca Jezusowego przy kościele,
- Kapliczka, Jezu ufam Tobie, ul. Kościelna 44.
Przez miejscowość przechodzi wiele pielgrzymek.

Bibliografia:
- Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza Materiały do dziejów parafii. Choroń. Rękopis + maszynopis; Sygn. TP/AD III-39.
- Duda M.,Brama do nieba na jurajskim wzgórzu : dzieje parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Choroniu 1916-2016, Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne "Regina Poloniae" 2016.
- Informacje Punktu Dokumentacji Dziejów Gminy Olsztyn
- Kronika OSP Biskupice.
- Lustracja województwa krakowskiego : 1789. Cz. 2, Powiat lelowski oraz starostwo klobuckie i brzeźnickie / wydała Alicja Falniowska-Gradowska i Irena Rychlikowa, Wrocław 1963.
- Łągiewka K., Ziemiaństwo z okolic Częstochowy 1793 – 1945, http://www.genealodzy.czestochowa.pl/forum/dyskusje-dot-artykulow/(dostęp 15.10.2015)
- Nabiałek K., Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków 2012.
- Słownik historyczno - geograficzny ziem polskich w średniowieczu: Edycja elektroniczna
Redakcja ogólna: Tomasz Jurek, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk 2010-2016.
- Zugaj L., Historia Gminy Olsztyn. Akty prawne - Mapy - Dane.

                                                                              Opracowanie: Marek Romański
 

czytano: 2799 razy

źródło: olsztyn-jurajski.pl

Strona główna

Ilość filmów: 14
dalej
Wyszukiwarka
na stronie   w aktualnościach
link
Ciekawostki

W kościele olsztyńskim znajduje się niezwykły obraz, na którym, jak głosi legenda, Anioł odbił własne oblicze słynące z nieziemskiej urody.dalej

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie
Ogloszenia
  • link link link link link link link link link link
  • link
Urząd Gminy Olsztyn (C) 2018