Z dziejów Kusiąt
Strona główna » Aktualności » Z dziejów Kusiąt
Kontynuujemy cykl artykułów dotyczących historii gminy Olsztyn w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Proponujemy zapoznanie się z kolejnym tekstem Marka Romańskiego, nauczyciela historii Szkoły Podstawowej w Kusiętach, pod tytułem "Z dziejów Kusiąt". Przypominamy, że wszystkie teksty z tego cyklu są opublikowane również dodatkowo na naszej stronie internetowej w zakładce Dokumentacja dziejów.
Kusięta – to miejscowość położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim ziemskim, w gminie Olsztyn licząca ok. 1100 mieszkańców. Kusięta położone są na obszarze Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Przez miejscowość przebiegają szlaki turystyczne m.in.: czerwony pieszy i rowerowy "Szlak Orlich Gniazd", rowerowy zielony "Wokół Gór Sokolich" i rowerowy żółty "Przełomu Warty" oraz "Transjurajski Szlak Konny". Usytuowana została tutaj także ścieżka geologiczna "W krainie białych skał".
Na kartach historii zanotowano nazwy części miejscowości np.: w 1921 roku - wieś Kusięta Stare, kolonię Kusięta Tylne. W 1934 roku wymieniono: osadę Zielona Góra, nadleśnictwo Zielona Góra, wieś Kusięta, wieś Kusięta Tylne. W 1974 roku wymienione są Kusięta Duże i Kusięta Tylne. Wśród nazw obiektów fizjograficznych występują m.in: góry o nazwach: Lisica, Rachowiec, Sowia Góra, Towarnie, Zielona Góra oraz pola np.: pod Joachimowem i za Lisicą.
Dzieje Kusiąt sięgają 1382 roku, gdy książę Władysław Opolczyk uposaża nowofundowany klasztor Paulinów koło Częstochowy, m. in. dziesięciną miodową z wyszczególnionych imiennie wsi w dystrykcie olsztyńskim, w tym z Kusiąt. W roku 1385 tenże powiększając uposażenie klasztoru Paulinów w Starej Częstochowie zamienia dziesięcinę miodową z wsi po drugiej stronie rzeki Warty w dystrykcie olsztyńskim w tym Kusiąt, brzeźnickim i wieluńskim z powodu dużej odległości od klasztoru na takąż dziesięcinę z wsi Rększowice. Dawne nazwy „Koszęcin”, „Koszęta”. Również nazwa dzierżawcza pochodzi od nazwy osobowej „Koszęt”. Cześć źródeł podaje nazwę Kusz (Kuś). Nazwa miejscowości pojawia się w źródłach historycznych w formie m.in.: w 1382 roku Coschanczyn, w 1458 roku Cuszantha, w 1459 roku Cusszantha, w 1464 roku Cussyantha, w latach 1470-80 Kusszyatha, w 1530 roku Cuszijąta, w 1533 roku Kvszyąta, w 1549 roku Kusyata, w 1564 roku Kuszienta.
W 1458 roku wieś Kusięta należąca do zamku w Olsztynie skazana zostaje na karę za niepłacenie podatku wiardunkowego (wiardunek = ok.12 groszy). W 1459 roku Paweł ze Szczekocin dzierżawca zamku w Olsztynie winien zwrócić 90 grzywien (1 grzywna = 20 groszy) Mikołajowi z Małus pod rygorem wwiązania (przeniesienia własności), go do Kusiąt na rok aż do pełnej spłaty długu. W 1464 roku tenże Paweł Szczekocki ma zapłacić Jadwidze wdowie po Mikołaju z Małus i jego synom Stanisławowi i Jakubowi 90 grzywien długu pod tym samym rygorem. W 1533 roku w Kusiętach w starostwie olsztyńskim zapisano 6 1/2 łana powierzchni (1 łan = 30 mórg ≈ 17 hektarów), z których kmiecie (zamożni gospodarze - chłopi) płacą 28 1/2 groszy i oddają daniny, 5 karczm i 3 zagrodników (chłopi posiadający jedynie niewielki kawałek ziemi ok. 1/4 łana), którzy płacą po 12 groszy. Cała wieś płaci również m.in. za wożenie soli 15 groszy. W 1549 roku król Zygmunt August zezwala Feliksowi Mysłowskiemu wykupić karczmę w Kusiętach z rąk pracownika Byczka i nadaje mu ją w dożywocie. W 1564 roku we wsi mieszka 14 kmieci na różnych rolach i 4 zagrodników. Z lasów pobierany jest podatek leśny "od ludzi obcych" zbierających suche drewno. Na przybycie króla wieś daje wraz z wsiami Turów i Bukowno stację, owies i woła.
W latach 1470-80 Kusięta graniczą z nieistniejącą już wsią Lgotą oraz Małusami i Mstowem, a 1564 roku w granicach Kusiąt zapisany jest młyn na rzece Warcie i lasy. Wieś stanowiła własność królewską, należała do starostwa olsztyńskiego, do 1552 r. do parafiii w Mstowie, a następnie w Olsztynie. W 1787 r. we wsi królewskiej Kusięta posiadającej karczmę, mieszkało 165 osób (w tym 10 Żydów).
W 1789 r. lustratorzy powiatu lelowskiego wymienili 37 domów w tym karczmę, która jest "Wjezdna, stara, pod gontami, w której izba z komorą, piec, okna, stół, ławy etc. W stajni żłoby, drabiny znajdują sie. 33 chałupy o jednym gospodarstwie, trzy bez ogrodów i gruntu, oraz 182 mieszkańców (w tym 91 mężczyzn)''. W Kusiętach mieszkają wtedy m.in.: "Feliks Pasierb, Mikołaj Woszczyna, Szymon Marczak, Andrzej Gawron, Jakub Woszczyna, Józef Gospodarz, Grzegorz Kot, Mikołaj Dziuba, Walenty Bednarek, Łukasz Szewc, Maciej Kot, Andrzej Dworak, Sobestyjan Kot, Łukasz Kuzior, Aleksy Tomala, Błażej Łabczyk, Wojciech Jacosek, Krzysztof Gawron, Maciej Sobieray, Tomasz Mayszczak, Jan Czerwik, Andrzej Mrozek, Paweł Tomala, Mateusz Kowalik, Paweł Michalik, Andrzej Bala, Urban Bala, Antoni Woszczyna, Marcin Staniur, Grzegorz Łapczyk, Jan Biech, Wojciech Szewc, Feliks Gawron. Występują także komornicy: Kaźmierz Dołaś, Woszczynina, Wojciech Tomala, Piotr Pala, Stanisław Gawron".
Gromada wsi Kusiąt w 1789 roku żali się lustratorom "na mieszczanów olsztyńskich, że lasy młodociane, będące nad polami kusięckimi, wycinają i na pola orzą, przez co krzywdę ma, że zaczynają piaski zasypywać nam pola orne i w grunta kusięckie worują się. Lasek, zwany Dąbrówki, od lat kilku zapuszczony, w którym różne drzewo puściło się, a osobliwie dębina, tej najwięcej wycinają, odzierają ze skóry garbarze olsztyńscy i nocnym sposobem wpadają, leśnym zabierać się nie dają i na tych zrywają się do bicia."
W tym czasie do Kusiąt zaliczono także pustkowie Kręciwilk, (gdzie mieszkali m.in. Wawrzyniec Królikowski, Jan Kręciwilk, Jan Kręciwilk - drugi), w którym były cztery domy (młyn, karczma i dwie chałupy na łąkach w pobliżu Warty), oraz Lepis (Lepisz) folwark, w którym znajdował się młyn (w 1791 r. mieszkały w nim cztery osoby).
Od czasów Księstwa Warszawskiego folwark ten oraz wieś Kusięta stały się własnością Zakonu Ojców Paulinów na Jasnej Górze. Wraz z folwarkami i wsiami Mirów i Joachimowo dobra te pozostawały w rękach zakonników aż do powstania styczniowego.
W 1827 r. Kusięta posiadały 42 domy i 237 mieszkańców. Około 1880 r. Bronisław Chlebowski podaje w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, że „Kusięta leżą w powiecie częstochowskim, w gminie Rędziny, pod względem kościelnym podlegają parafii Olsztyn. Wieś dzieli się na Kusięta kolonię, osadę leśną i osadę karczemną. Kolonia ma 58 domów, 406 mieszkańców, 1012 mórg obszaru (852 morgi ornej ziemi). Osady leśna i karczemna mają 2 domy, 7 mieszkańców i 16 mórg”. Sąd Pokoju i poczta dla Kusiąt miały siedzibę w Częstochowie.
Dzieje szkolnictwa w Kusiętach sięgają XIX wieku. W 1868 roku Kusięta dołączyły do istniejącego w Olsztynie Towarzystwa Szkoły Elementarnej wpłacając „składkę szkolną”. Wioska ta nie była „w możności wystawienia domu szkolnego, oznaczenia pensji dla nauczyciela, wydzielania gruntu na ogród”. A jednak mieszkańcy nie chcieli rezygnować, „chcą dać możność i sposobność kształcenia się dzieciom swoim”. Mieszkańcy Kusiąt zadeklarowali składkę w gotowiźnie. Uczniowie z Kusiąt pod koniec XIX i na początku XX wieku uczęszczali do szkoły w Olsztynie.
Po zakończeniu I wojny światowej pracował jako nauczyciel w Kusiętach, Aleksy Ćwiakowski. Urodził się on w 1895 roku w Sygontce. Ukończył studia prawnicze. Od 1915 roku należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, później walczył m.in. w obronie Lwowa. W 1922 r. Aleksy Ćwiakowski został wybrany posłem I Sejmu zwyczajnego II Rzeczypospolitej z ramienia PSL „Wyzwolenie”. Po wystąpieniu z PSL w 1925 roku stanął na czele zorganizowanej ze swojej inicjatywy partii Monarchistyczna Organizacja Wszechstanowa rozpoczynając wydawanie w Częstochowie tygodnika „Głos Monarchisty”. Pismo to głosiło hasło „Władza jest dla króla, ziemia dla ludu, sprawiedliwość dla wszystkich”. Zakres jego działalności ograniczał się do sympatyzowania z ideą powrotu monarchii w Polsce. W maju 1926 roku Ćwiakowski zmienił nazwę swojego ugrupowania na Monarchistyczną Organizację Włościańską i przeniósł redakcję do Warszawy. Następnie Aleksy Ćwiakowski wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Zmarł 4 sierpnia 1953 roku w Londynie.
W pierwszych latach II Rzeczypospolitej wyznaczono w Kusiętach działkę o powierzchni 56 arów pod budowę szkoły. 28 maja 1923 roku Rada Gminy Olsztyn uznała, „że w skutek tego, ze wieś Bukowno nie posiada własnego placu pod budowę szkoły gmina postanawia budować we wsi Kusięta”. Wioska ta oprócz placu pod budowę posiadała także kamień przygotowany na fundamenty przyszłej szkoły. Wyłoniono Komitet Budowy Szkoły w Kusiętach. Powołane zostały do niego następujące osoby: przewodniczący Piotr Zębik, członkowie Piotr Gawron, Marcin Gomoluch i Antoni Pluta. W 1924 roku Rada Gminna w Olsztynie uchwaliła przystąpienie do budowy szkoły powszechnej we wsi Kusięta. Poproszono o udzielenie 50% zapomogi ze Skarbu Państwa, resztą kosztów obciążono gminę. 5 maja 1926 roku Urząd Gminy w Olsztynie powiadomił Starostwo Powiatowe w Częstochowie, iż buduje się gmach szkolny we wsi Kusięta. W latach 1925 – 1929 w Kusiętach powstała murowana szkoła kosztem 25 tysięcy złotych.
Pierwszym kierownikiem Szkoły Powszechnej w Kusiętach od 1922 roku był Władysław Pacholarz z Nowego Sącza. Wywodził się z rodziny związanej z tradycjami kolejarskimi. Po ukończeniu Gimnazjum Realnego w Nowym Sączu otrzymał propozycje pracy w zawodzie nauczyciela szkoły powszechnej w okolicach Częstochowy bądź na kresach wschodnich. Wybrał rejon częstochowski i został mianowany na placówkę szkolną do nowo budowanej szkoły w Kusiętach. Od 1922 r. do 1928 r. Władysław Pacholarz samodzielnie kierował szkołą i zarazem był jedynym nauczycielem w tej placówce. Od roku szkolnego 1928/29 posadę nauczycielki objęła Cecylia Ronianowa. Została opiekunką klasy drugiej i trzeciej, natomiast kierownik szkoły został opiekunem klas pierwszej, czwartej i piątej. W roku szkolnym 1930/31 obowiązki pani Ronianowej objęła nowa nauczycielka Bronisława Kościńska. Pracowała ona w miejscowej szkole do 1939 roku. Natomiast kierownik szkoły Władysław Pacholarz nauczał w Kusiętach do 1944 roku. Z dniem 1 lutego 1945 r. objął stanowisko nauczyciela Szkoły Powszechnej Nr 19 w Częstochowie.
W 1944 roku budynek zajęli Niemcy. Dzieci uczęszczały wtedy do szkoły w Turowie. Po 1945 roku szkołą w Kusiętach kierowali: Piotr Wieczorek, Józef Grzesik, Jerzy Budzik, Jerzy Bubel, Krystyna Kokot, Anna Zębik, a obecnie (od 2016 r.) dyrektorem szkoły jest Mariusz Żołędziewski.
W latach 1986–1987 przebudowano i zmodernizowano budynek szkolny. Szkoła Podstawowa w Kusiętach, zyskała w 2011 roku nowoczesną salę gimnastyczną o wymiarach 18 na 24 metry wraz z łącznikiem. W budynku znajdują się szatnie szkolne i sportowe, natryski i pomieszczenia dla nauczycieli wychowania fizycznego. 1 września 2014 roku odbyło się uroczyste otwarcie boiska wielofunkcyjnego przy szkole. Boisko wielofunkcyjne w Kusiętach to obiekt ze sztuczną nawierzchnią. Posiada boiska i niezbędny osprzęt do gry w m.in.: koszykówkę, piłkę nożną i siatkówkę.
Do miejscowej szkoły uczęszczali w przeszłości przyszli księża np.: Marian Pałęga z Joachimowa, który po maturze studiował w tajnym seminarium krakowskim wspólnie z Karolem Wojtyłą, późniejszym papieżem Janem Pawłem II, oraz urodzony 19.11.1947 roku w Kusiętach ksiądz Jerzy Knysak, późniejszy wikariusz parafii w miejscowościach Przystajń, Kalej, Dzietrzniki, Chełmno, a także proboszcz w parafii Złochowice, a następnie parafii pw. św. Erazma BM w Sulmierzycach. W latach 2008 - 2017 był proboszczem w parafii pw. bł. Michała Kozala w Radomsku. Ksiądz Jerzy Knysak zmarł 25.02.2017 roku,a jego ciało złożono na cmentarzu parafialnym w Olsztynie.
Po roku 1945 wieś podłączono do sieci elektrycznej, następnie wybudowano tutaj wodociąg, gazociąg oraz rozpowszechniono sieć telefoniczną, internetową. W 1970 roku powstała w Kusiętach Ochotnicza Straż Pożarna. Pierwszym prezesem OSP został Jan Woszczyna. Następnie funkcję prezesa pełnili w różnym czasie m.in.: Stanisław Marczak, Stanisław Matysiak, Henryk Halbiniak, Wacław Nowak, Konrad Wołczyński, Czesław Gomoluch, Edyta Czajkowska i aktualnie Krzysztof Dobosz. Obecny skład zarządu przedstawia się następująco: prezes Krzysztof Dobosz, naczelnik Marcin Sieradzki, zastępca naczelnika Mateusz Dobosz, skarbnik Adam Mermer, sekretarz Martyna Fikier, gospodarz Damian Mermer, konserwator Krzysztof Tomza. W komisji rewizyjnej działają: przewodnicząca Edyta Czajkowska oraz członkowie Jan Dobosz i Andrzej Dobosz. Kusięta posiadają także połączenie autobusowe z Częstochową (samochodami-MPK). W 1911 roku przez wieś przeprowadzono linię kolejową relacji Częstochowa – Kielce.
W pobliżu stacji PKP Kusięta Nowe w kierunku północnym występuje rzadki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej przykład procesów krasowych: łączenie się lejów krasowych w nieregularne obniżenia zwane uwałami. Bliżej w kierunku stacji znajduje się jeziorko krasowe powstałe w efekcie zatkania odpływu z uwału glinkami i zalania go wodami. Aktualnie w miejscowości działa Stowarzyszenie ,,Wokół Jeziorka Krasowego”.
W Kusiętach znajdują się Góry Towarne, uznane w 1994 roku za pomnik przyrody, których wysokość w najwyższym punkcie wynosi według różnych źródeł w skałce szczytowej 336 metrów nad poziomem morza.
Na północ od wsi znajduje się Rezerwat Zielona Góra, utworzony w 1953 roku, który objął ochroną skaliste wzniesienie w formie stożka o powierzchni około 19 hektarów i wysokości około 345 metrów nad poziomem morza. W przeszłości zwane ono było Gołą Skałą. Na Zielonej Górze ma siedzibę Leśnictwo Państwowe. Warto przypomnieć, że w latach międzywojennych, wtedy Nadleśnictwo na Zielonej Górze zarządzało w imieniu skarbu państwa 1.342 morgami ziemi w Kusiętach oraz folwarkiem Borowe, a także folwarkiem Turów. W przeszłości nadleśniczymi na Zielonej Górze byli m.in.: Stefan Rzepecki i Władysław Markiewicz. Działa w miejscowości także od 1951 roku Koło Gospodyń Wiejskich założone przez Karolinę Grzesik - żonę ówczesnego kierownika szkoły. W Kusiętach mieszka znany pisarz Andrzej Kalinin - autor m.in. książki "I Bóg o nas zapomniał", za którą otrzymał nagrodę Czesława Miłosza, który osobiście odwiedził go w 1994 roku. Na osiedlu „Pod Wilczą Górą” ma swój dom wybitny kompozytor, aranżer Mateusz Pospieszalski.
W Kusiętach funkcjonowały kluby piłkarskie o nazwach "Orzeł", "Silni" i aktualnie "Orły". Od 2005 roku prezesami Gminnego Uczniowskiego Ludowego Klubu Sportowego "Orły" Kusięta byli Anna Zębik i Bartosz Skalec. Obecnie w skład zarządu wchodzą: prezes Bartosz Skalec, wiceprezesi Łukasz Pala i Mariusz Nabiałek, skarbnik Adrian Pala, sekretarz Mateusz Nowiński, członkowie zarządu Norbert Śpiewak i Piotr Czajkowski. Komisję rewizyjną tworzą: przewodniczący Przemysław Purgal oraz członkowie Paweł Pala i Konrad Kozanecki. Kadra "Orłów" na sezon 2018 /2019 przedstawia się następująco: Mariusz Nabiałek, Adrian Pala, Łukasz Pala, Łukasz Warias, Paweł Pala, Tomasz Skalec, Bartosz Skalec, Dominik Rozpendek, Artur Śpiewak, Mateusz Pluta, Konrad Kowalski, Konrad Dobiech, Konrad Kozanecki, Piotr Łuszczyński, Piotr Czajkowski, Dariusz Skowron, Przemyslaw Jaksender, Przemyslaw Purgal, Robert Purgal, Dominik Dobiech, Michał Zembik, Marek Wielgus, Kamil Trepka, Mateusz Nowiński. Trenerem jest Adrian Pala, a kierownikiem drużyny Aneta Kowalska. Kusięta posiadają także wielu świetnych szachistów
W Kusiętach silne są tradycje patriotyczne i wolnościowe. np. mieszkańcy Kusiąt w latach I wojny światowej należeli do Polskiej Organizacji Wojskowej w placówce na Kucelinie. Tuż po odzyskaniu niepodległości wielu młodych rekrutów z najbliższej okolicy uczestniczyło w wojnie polsko-bolszewickiej zakończonej wielkim zwycięstwem Polaków pod Warszawą w sierpniu 1920 roku. Mieszkańcy Kusiąt czynnie uczestniczyli w wiecach poparcia dla powstańców śląskich, a także wspomagali finansowo zakup żywności, ubrań i broni dla powstańców. We wrześniu 1939 roku w lasach m.in. leśnictwa trwały walki 7 Dywizji Piechoty pod dowództwem generała Janusza Gąsiorowskiego z wojskami niemieckimi, które zaatakowały Polskę 1 września tegoż roku. W Kusiętach po tragicznym Powstaniu Warszawskim w październiku 1944 roku znaleźli schronienie ewakuowani mieszkańcy stolicy. Wielu z nich zmarło w tym czasie i zostali pochowani na cmentarzu w Olsztynie jak m.in. zmarły 9 listopada 1944 r. w Kusiętach, ewakuowany z Warszawy Paweł Pawiński, którego śmierć zgłosili ówczesnemu proboszczowi parafii w Olsztynie księdzu Józefowi Michałowskiemu rolnicy z Kusiąt Ignacy Kluźniak i Roman Marczak.
W czasie II wojny światowej Jadwiga Lorenc, żołnierz AK, z bocznicy kolejowej koło Kusiąt uwolniła z wagonu ok. 50 mężczyzn eskortowanych przypuszczalnie w głąb Rzeszy przez niemieckich strażników. Część uwolnionych ukrywało się w Kusiętach u jej ciotki Stanisławy Dąbskiej. Już po wojnie w dniu 27 października 1947 roku w Kusiętach zginął Alfred Kucharczyk zastrzelony przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Pod koniec XX wieku w Kusiętach prężnie działał oddział Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" Rolników Indywidualnych.
Bibliografia:
- Informacje Punktu Dokumentacji Dziejów Gminy Olsztyn. (Włodzimierz Ćwiakowski, Mieczysław Woszczyna, Bartosz Skalec, Edyta Czajkowska, Anna Sitak, Anna Smolich, Jan Dobosz, rodzina ks. Jerzego Knysaka, Elżbieta Pala Wirtz).
- Lustracja województwa krakowskiego : 1789. Cz. 2, Powiat lelowski oraz starostwo kłobuckie i brzeźnickie / wydała Alicja Falniowska-Gradowska i Irena Rychlikowa, Wrocław 1963.
- Łągiewka K., Karczmy - okolice Częstochowy, http://www.genealodzy.czestochowa.pl (dostęp 02.02.2018)
- Marczak A., Dzieje szkół powszechnych w gminie Olsztyn w okresie II Rzeczypospolitej, Częstochowa 2005.
- Nabiałek K., Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków 2012.
- Słownik historyczno - geograficzny ziem polskich w średniowieczu: Edycja elektroniczna. Redakcja ogólna: Tomasz Jurek, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk 2010-2016.
-Snoch B., Miejscowości sołeckie Gminy Olsztyn, „Almanach Częstochowy 2017”, Częstochowa 2017.
- Zdjęcia: Anna Nowińska, Archiwum Gminy Olsztyn, Archiwum Szkoły Podstawowej w Kusiętach, Barbara Gawron, Elżbieta Pala Wirtz, Marek Romański, Włodzimierz Ćwiakowski, Małgorzata Tomalska, Zofia Caban.
Opracowanie: Marek Romański
czytano: 2968 razy
źródło: olsztyn-jurajski.pl
Strona główna
Ciekawostki
W kościele olsztyńskim znajduje się niezwykły obraz, na którym, jak głosi legenda, Anioł odbił własne oblicze słynące z nieziemskiej urody.dalej
-
Firma Motoplaneta Recykling Car to złomowanie aut ( demontaż oraz kasacja ) ...kontakt: 733044044dalej
-
