Z dziejów Zrębic
Strona główna » Aktualności » Z dziejów Zrębic
Kontynuujemy cykl artykułów dotyczących historii gminy Olsztyn w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Proponujemy zapoznanie się z kolejnym tekstem Marka Romańskiego, nauczyciela historii Szkoły Podstawowej w Kusiętach, pod tytułem "Z dziejów Zrębic". Na temat parafii pw. św. Idziego w Zrębicach oraz Ciecierzyna teksty są już opublikowane na naszej stronie internetowej w zakładce Dokumentacja dziejów.
Pierwsza wzmianka o Zrębicach pochodzi z 1334 r. Wieś w 1410 r. wzmiankowana jest jako Sdrzambice, później jako Strębice, także Zdrębice, Jest to nazwa patronacka od nazwy osobowej „Strąb”. Według podania wiąże się ze zrębami po wykarczowanych lasach. Po wybudowaniu zamku w Olsztynie była to wieś służebna zobowiązana do zapewnienia warzyw i owoców dla załogi zamkowej.
W 1458 roku zostało poświadczonych 2 kmieci z tej wsi Wojciech Odrobina, oraz jego pasierb Piotr. Zrębice były często zastawiane prze wspomnianego Pawła Olsztyńskiego. Do Zrębic w II połowie XV wieku należało 11,5 łanu średniej wielkości, a zamieszkiwało wieś 11 kmieci oraz 4 karczmarzy. W 1470 r. Jan Długosz wymienia Strzembicze zobowiązaną do płacenia dziesięciny snopowej konopnej na rzecz biskupa krakowskiego. Rejestr poborowy powiatu lelowskiego z 1581 r. wykazał w Zrębicach dwa łany kmiece. Stan taki potwierdzili lustratorzy w 1660 r., podkreślając ponadto przynależność wsi do starostwa olsztyńskiego.
W Zrębicach istnieje na pewno po 1779 roku wybraniectwo, ponieważ 29 lipca 1779 roku Komisja Skarbu Koronnego wzywała Mikołaja Sochę, aby okazał przywilej na wybraniectwo w Zrębicach. Mikołaj Socha był posesorem tego wybraniectwa zarówno w czasie lustracji 1765 roku jak i lustarcji wybraniectw w 1778 roku. W 1779 roku wybraniectwo w Zrębicach ma Jakub Socha - syn Mikołaja.
W lustracji powiatu lelowskiego z 1789 r. zanotowano, że Zrębice składały się ze wsi i sołtystwa oraz plebani. Były tam wówczas 42 domy i 275 mieszkańców, w tym we wsi 30 domów i 210 mieszkańców, a na sołtystwie w dwu domach mieszkało 9 osób. W Zrębicach mieszkali wtedy m.in.: Kaźmierz Siurda, Maciej Kowal, Paweł Kuter, Antoni Stola, Marcin Jakubowski, Idzi Bukała, Kasper Nocoń, Tomasz Pluta, Piotr Wnuk, Franciszek Idziorek, Grześ Trąba - zagrodnik, Wojciech Bukała, Wojciech Ruman, Łukasz Pala, Józef Pietrzak, Ignacy Cieleban, Marcin Banach, Wojciech Frukacz - włodarz, Jakub Majda, Benedykt Taliia, Tomasz Maszczyk, Szymon Zaręba, Maciej Cieleban, Ignacy Pula, Marcin Pluta, Bartłomiej Kłosowski, Kaźmierz Leśniak, Kasper Idziorek, Antoni Pietrzak. Gromada Zrębice zali się wtedy, ze dziedzice wsi Skowronów wdzierają się w grunta królewskie od Ciecierzyna.
Na plebanii w Zrębicach odnotowano w 1789 roku 10 domów i 56 mieszkańców. Taryfy i tabele podymnego z 1790 r. wykazały, że we wsi był sołtys, czyli karczmarz uprzywilejowany. W dwa lata później wymieniono jeszcze dom owczarza. W 1827 r. Zrębice należały do poczeszyńskiej Ekonomii Dóbr Rządowych, jako jedna z mniejszych wsi.
Po powstaniu styczniowym Zrębice aż do roku 1926 stały się siedzibą gminy Olsztyn. Wójtem był wtedy m.in. w 1902 roku Kazimierz Stepień ze Zrębic, przedstawiciel włościan na audiencji u cara Rosji. Wójtem gminy był także w 1914 roku Jan Zaremba. Zrębice do 1918 roku należą do guberni piotrkowskiej, powiatu częstochowskiego, sąd pokoju w Janowie, poczta Żarki. W pierwszych latach Polski miedzywojennej wójtem Gminy Olsztyn z siedzibą w Zrębicach był Antoni Stępień, syn wspomnianego Kazimierza Stępnia a Rada Gminy działała w składzie Franciszek Biskup, Michał Kuśmierz, Józef Lamberski, Jan Walczak, Franciszek Tomalski, Ignacy Stępień, Jan Śpiewak, Franciszek Huras, Karol Tomzik, Wincenty Pala, Józef Tomza, Franciszek Kręciwilk. Sołtysem Zrębic w 1920 r. był człowiek o nazwisku Jabłoński.
Niezwykle interesująco przedstawia się historia Zrębic w czasie II wojny światowej. Ciekawie wyglądały wydarzenia 3 września 1939 r. w Zrębicach. Rano bardzo długo utrzymywała się mgła. Od wczesnych godzin słyszano odgłosy strzelaniny z okolic Dębowca. Następnie od strony Zrębic–Grabia przyszedł do miejscowości około 50–osobowy oddział żołnierzy polskich. Chwilę później przyjechał motocykl z dwoma żołnierzami polskimi lub przebranymi za Polaków (bo i takie wypadki się zdarzały). Następnie ok. godz. 10, od strony Biskupic, na koniach pojawiło się dwóch zwiadowców niemieckich, którzy jednak szybko zawrócili. Kilkadziesiąt minut później do Zrębic wjechał niemiecki patrol złożony z 4 zwiadowców na koniach. Ciekawe było ich zachowanie: kiedy upadła jednemu z żołnierzy lornetka ten nie zszedł z konia, by ją podnieść. Jeden z żołnierzy niemieckich rozmawiał z mieszkańcami w języku polskim, by się nie bali. Po upływie kilku minut żołnierze przeszli w pobliże stawu, by napoić konie i wówczas z podwórka gospodarstwa należącego do Sylwestra Łyszczarza padały celne strzały żołnierza polskiego. Na miejscu zginęło dwóch Niemców, a trzeci strzał zabił konia. Dwaj pozostali przy życiu uciekli. Chwile potem w Zrębicach pojawiły się tabuny wojska niemieckiego. Rozpoczęła się strzelanina trwająca od godz. 11 do 13. W wyniku działań wojennych i zemsty Niemców, znaczna część Zrębic stanęła w płomieniach. W Zrębicach–Grabiu spłonęły domy: Wawrzyńca Pali, Tomasza Martałka, Tomasza Prysaka, Władysława Potempskiego, Bolesława Kozła, Piotra Ginała, Jana Celebana, Józefa Szecówki, gospodarza Sobierajskiego, Wawrzyńca Dybińskiego oraz Piotra Grzesiaka. W tym samym czasie spłonęły domy gospodarzy od stawu do drogi na tzw. Wolnicę, od zabudowań Jana Stępnia do Henryka Zębika, w tym m.in. zabudowania należące do rodzin Stępniów: Antoniego i Józefa, Andrzeja Tomzika, rodzin Zębików, Palów, Adamowskich, Włodzimierza Cyby, Tomasza Pietrzaka, Tomasza Martałka. Spłonęły także domy gospodarzy o nazwiskach: Pabiasz, Zięba, Romański. W Zrębicach–Podkościelu zostały spalone domy Sylwestra Łyszczarza, Michała Zalasa, Wojciecha Kutra, Tomasza Kasinskiego, Piotra Stępnia, Jana Pędzika, Adama i Błażeja Pędzików, Bartosza Tomzika, gospodarzy o nazwiskach Mila i kolejnej rodziny Łyszczarzy. Koło cmentarza spłonął dom Sylwestra Nabiałka. Na koloni zwanej wtedy Ściegna domy stracili: Władysław Ścigała, Katarzyna Zębik, Jan Kamion, Mateusz Pluta, Władysław Duda, Piotr Koral. Dwa domy spalono na Wolnicy. W Krasawie od kuli armatniej spłonął dom rolnika Cabały. Żołnierze, którzy zginęli w bitwie wokolicach Zrębic, zostali pochowani na cmentarzu parafialnym. Zajął się tym sołtys, Tomasz Jeleń. W pracy przy pochówku uczestniczyli też mieszkańcy wioski – gospodarze: Kuter i Koral. Na cmentarzu spoczywa 14 Polaków, żołnierzy niemieckich – 12. Polacy zostali pochowani natychmiast, Niemców pochowano później. Żołnierze polscy spoczywają tu anonimowo, jednak ich nazwiska widnieją na zbiorowej tablicy w Choroniu. Ewenementem jest, iż z reguły polegli w czasie ataku na Polskę Niemcy, byli wywożeni do III Rzeszy jako bohaterscy synowie. Ze Zrębic jednak ich szczątek nie wywieziono. W czasie walk w Zrębicach zginęli m.in. 3 września: 53–letni Tomasz Martałek oraz Adam i Błażej Pędzik (Błażej był wdowcem, lat 60), Jan Pędzik (lat 82, wdowiec) a także 75–letni Jan Łyszczarz (rolnik, żonaty, pozostawił żonę Zofię) i 45–letni Franciszek Kimla (robotnik, urodzony w Zrębicach, zam. w Częstochowie, żonaty, pozostawił żonę Reginę), który na nagrobnym zdjęciu jest w mundurze legionisty. Na tzw. Zalaszczu zginął rolnik Józef Biel (lat 32, ur. w Turowie, zam. w Zrębicach, żonaty, pozostawił żonę Mariannę), a na Grabiu – Józef Ujma (lat 33). Tego samego dnia zginęli, także w Zrębicach: Roman Czajkowski (lat 36, rolnik ze Skrajnicy, żonaty, pozostawił żonę Bronisławę), Izydor Jamrozik (kawaler, lat 28, rolnik ze Skrajnicy), Józef Piotrowski (lat 28, ur. w Jastrzębiu, gmina Poraj, żonaty, pozostawił żonę Kazimierę) oraz Józef Chwist (kawaler, lat 20, ur. w Osinach, gmina Poczesna). 4 września w wyniku działań wojennych zginęli również w Zrębicach: Józef Otrębski (rolnik lat 49, żonaty, pozostawił żonę Agnieszkę), Ludwik Duda (robotnik, lat 31, ur. w Biskupicach, zam. w Częstochowie, żonaty, pozostawił żonę Michalinę). Warto wiedzieć, iż w Zrębicach istniał w czasie działań wojennych 1939 r. niemiecki szpital wojskowy.
Tuż po zakończeniu działań wojennych w Zrębicach żołnierze Wehrmachtu zamordowali 25 osób, mieszkańców wsi Nierada i Hutki, wracających z wojennej wędrówki, wśród nich kobiety oraz dzieci.
W okolicach Zrębic i Krasawy działał oddział Armii Krajowej Jerzego Kurpińskiego, ps. „Ponury”. Na terenie wsi Zrębice działała silna placówka AK pod dowództwem Eugeniusza Barczyka ps. "Skała". W Zrębicach wysokiej rangi dowódca obwodu częstochowskiego AK por. "Wyrwa" Dunajewski prowadzi szkolenie wojskowe z zakresu podchorążówki piechoty. Uczestniczą w nim m.in.: Lucjan Haber, Stefan Tomzik, Andrzej Strzelecki, Alfred Chojnacki i Roman Jarosik. Żołnierze biorą udział m.in. w zrzutach broni, akcjach na żandarmów niemieckich, likwidacji konfidentów wreszcie w mobilizacji przed powstaniem warszawskim, która odbywa się dla partyzantów "Ponurego" w lasach Nadleśnictwa Zrębice.
W Zrębicach działało także podziemie komunistyczne na czele którego stał mieszkający na Wolnicy przedwojenny reemigrant z Francji, Stanisław Łucki, który po 1945 r. pełnił funkcję wójta gminy Olsztyn. On i jego syn – również Stanisław, przyczynili się według zeznań członków Armii Krajowej, już po wojnie do śmierci braci Stanisława (lat 33) i Zygmunta (lat 30) Palów – młodych żołnierzy niepodległościowego podziemia w Zrębicach. Z opowiadań mieszkańców gminy oraz akt zmarłych parafii Zrębice wynika, że zostali oni zabici 21.05.1945 roku o godzinie 4 rano, we śnie przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Wzajemna walka między AK a działaczami komunistycznymi nasilała się im bliżej była Armia Czerwona. Łuccy oraz inni komuniści traktowani byli jako zdrajcy Polski przez żołnierzy AK „Ponurego”. Po wojnie również można zapisać dalsze działania antykomunistyczne w Zrębicach, czego przykładem jest m.in. osoba Zdzisława Zębika.
Warto wspomnieć, iż 13.09.1943 r. w Zrębicach zginęli w niewyjaśnionych okolicznościach Helena Czechowska (lat 49), oraz jej rodzina: dwa małżeństwa Michał (lat 39) i Maria (lat 42) Stelmaszczykowie, ich syn Jerzy Stelmaszczyk (lat 15), oraz Włodzimierz (lat 25) oraz Renata (lat 24) Czechowscy.
Pewne zmiany administracyjne odnotowane zostały w Zrębicach po II wojnie światowej. W latach 1952-1954 istniała Gmina Zrębice w powiecie częstochowskim oczywiście z siedzibą Gminnej Rady Narodowej. W skład Gminy Zrębice wchodziły gromady: Biskupice, Biskupice Nowe, Krasawa, Suliszowice, Zrębice I, Zrębice II, Pabianice, Siedlec i Skowronów. Po likwidacji gminy Zrębice w latach 1954-1961 stały się ośrodkiem Gromadzkiej Rady Narodowej w skład której weszły już tylko Zrębice I, Zrębice II oraz Krasawa i niektóre oddziały leśne z Nadleśnictwa Złoty Potok. W latach 1961 - 1972 Zrębice wchodziły w skład Gromady Olsztyn, a od 1 stycznia 1973 roku do dzisiaj są częścią Gminy Olsztyn.
W okresie 1928-1951 mieściło się tu nadleśnictwo, które po likwidacji weszło w skład Nadleśnictwa Julianka. W okresie 1953-1956 działała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (RSP). Tworzyło ją 14 członków, którzy mieli 54,68 ha ziemi, w tym 40,05 ha gruntów własnych, a 14,23 ha pochodziło z Państwowego Funduszu Ziemi (PFZ). W 1953 r. otwarto w Zrębicach bibliotekę. W 1965 r. zbudowano za kwotę 618 tys. ówczesnych złotych remizę strażacką (w tym 298 tys. zł stanowiła dotacja państwa). W roku 1970 zrębicka OSP liczyła 35 członków. W tym czasie wieś posiadała 983,43 ha oraz liczyła 852 mieszkańców. We wsi zbudowano ponad kilometrowy wodociąg oraz wzniesiono agronomówkę (1961). W miejscowości działał LZS Zrębice – sekcja piłki nożnej.
Szkoła Powszechna w Zrębicach założona została w listopadzie 1916 roku. Pierwszym nauczycielem tej szkoły był Leonard Strzelecki znany później z działalności konspiracyjnej w czasie II wojny światowej. Szkoła mieściła się w prywatnym domu gospodarza Błażeja Pędzika, miała dwa oddziały, do których uczęszczały dzieci w wieku szkolnym. Oprócz tego Pan Strzelecki prowadził kursy wieczorowe dla dorosłych analfabetów i półanalfabetów. Po II wojnie kronika szkoły informuje, że 29 lipca 1959 roku założono kamień węgielny pod Szkołę Podstawową w Zrębicach oraz wmurowano tablicę pamiątkową. Natomiast 1 września 1960 roku odbyła się w Zrębicach uroczystość przekazania nowej szkoły – Pomnika Tysiąclecia. Dyrektorami w szkole od tego czasu byli: Eugeniusz Puczyński oraz jego żona Helena Puczyńska a następnie Grzegorz Olewiński . Aktualnie dyrektorem Szkoły Podstawowej jest Grzegorz Trąbski.
Wieś jest ważnym punktem na mapie turystycznej Jury. Zbiegają się tu piesze szlaki: czerwony Orlich Gniazd i niebieski Warowni Jurajskich, a także szlaki rowerowe: czerwony Orlich Gniazd, zielony Wokół Olsztyna i czarny Olsztyński oraz szlak konny i samochodowy szlak Architektury Drewnianej. Ważnym wydarzeniem było otwarcie 1 września 2007 r. szlaku "Dróżki św. Idziego" wiodącego z Olsztyna do Zrębic. Szlak powstał przy wsparciu Samorządu Województwa Śląskiego oraz Samorządu Gminy Olsztyn. Inicjatorem powstania trasy były: Jurajskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej i Grupa Odnowy Wsi Zrębice. Oznakowanie (7 tablic) stanowi cześć projektu „Szlaki turystyki rekreacyjnej i miejsca dziedzictwa kulturowego w gminie Olsztyn"
Zrębice stanowią również dobry punkt wypadowy do rezerwatu przyrody Sokole Góry z ogromem jaskiń i schronisk skalnych. Znajdują się tutaj pomniki przyrody: cis pospolity koło szkoły, morwa biała przy kaplicy, lipa szerokolistna koło domu nr 40 i grupa sześciu drzew obok kościoła. Ponadto w lasach Leśnictwa Zrębice rosną: kłokoczka południowa, grupa czterech dębów, dąb szypułkowy.
We wsi znajdują się m.in. remiza OSP, szkoła, kilka gospodarstw agroturystycznych, działa Koło Gospodyń Wiejskich, Grupa Odnowy Wsi i tartak.
W historii zanotowano nazwy części miejscowości Zrębice:
- w 1921 roku : folwark, kolonia i leśniczówka Zrębice - Ciecierzyn, kolonia Zrębice - Grabie, kolonia Zrębice Podkościele, kolonia Zrębice - Rędziny, kononia Zrębice - Wolnica, wieś Zrębice Stare, kolonia Zrębice - Zapasieka.
- w 1933 roku: Zrębice Pierwsze a tutaj wieś Zrębice I, kolonia Zrębice Rędziny, kononia Zrębice Wolnica, kolonia Zrębice Zapasieka, folwark Ciecierzyn, kolonia Zrębice Grabie, Nadleśnictwo Zrębice. Występują także Zrębice Drudie a tutaj wieś Zrębice Sołdackie.
- w 1974 roku: Zrębice - części wsi Ciecierzyn, Grabie, Zrębice -Leśniczówka i tutaj części wsi Wolnica, Zrębice Drugie, Zalaszcze, Zapasieka, Zrębice Pierwsze, Zrębice Sołtyskie.
Wśród nazw obiektów fizjograficznych występują m.in: Dąbrowa-pole, las, Kostelanka-las, Ogród-pole. Pod Biskupską Drogą-pole
Bibliografia
- Informacje Punktu Dokumentacji Dziejów Gminy Olsztyn.
- Lustracja województwa krakowskiego : 1789. Cz. 2, Powiat lelowski oraz starostwo klobuckie i brzeźnickie / wydała Alicja Falniowska-Gradowska i Irena Rychlikowa, Wrocław 1963.
- Nabiałek K., Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków 2012.
- Romański M., Gmina Olsztyn koło Częstochowy w czasie II wojny światowej, Olsztyn 2014.
- Zugaj L., Historia Gminy Olsztyn. Akty prawne - Mapy - Dane.
- Zdjęcia pochodzą z albumu historycznego "Jurajska Gmina Olsztyn", Olsztyn 2017.
Opracowanie: Marek Romański
czytano: 3037 razy
źródło: olsztyn-jurajski.pl
Strona główna
Ciekawostki
Niepowtarzalna sceneria zamkowego wzgórza i okolic Olsztyna służyła znakomitym reżyserom do kręcenia ujęć znanym filmów: Rękopis znaleziony w ...dalej
-
Firma Motoplaneta Recykling Car to złomowanie aut ( demontaż oraz kasacja ) ...kontakt: 733044044dalej
-
