Świat zwierząt

Obecnie możemy spotkać w Olsztyńskich lasach nieco skromniejsze zwierzęta, takie jak: kuny domowe, wiewiórki, łasice, orzesznice, myszy leśne, popielice czy chomiki. W większych lasach i rezerwatach żyją sarny, jelenie, lisy i dziki. Nie można zapomnieć również o symbolu przyrody jurajskiej - nietoperzu. Według regionalizacji zoogeograficznej teren gminy Olsztyn wchodzi w skład dzielnicy Środkowoeuropejskiej i krainy Jury Krakowsko-Częstochowskiej.  

Spośród ptaków spotkać możemy myszołowa, sokoła pustułkę, puszczyka czy krogulca. Ciekawym ptakiem jest rzadki kulon, żyjący na większych obszarach piaszczystych, spotykany na Pustyni Błędowskiej i w okolicach Olsztyna. Licznie reprezentowane są też małe ptaki śpiewające i kuraki (bażant, kuropatwa). W lasach okolic Olsztyna spotyka się czasem drozda śpiewaka, trznądla, turkawkę, kretogłowa, puszczyka, dzięcioła zielonego i lelka kozodoja.

Na obszarze Jury świat zwierząt pod wpływem wielowiekowego oddziaływania człowieka uległ ogromnym zmianom. Spośród ssaków w większych kompleksach leśnych żyją wspomniane wyżej sarny, dziki, mniej liczne jelenie, lisy i borsuki. Dzięki dużemu nagromadzeniu na terenie gminy jaskiń dość duża jest różnorodność gatunkowa nietoperzy. Spośród 22 gatunków nietoperzy spotykanych w Polsce, 18 stwierdzono w okolicach Olsztyna i Janowa, wiele z nich ma tutaj północną granicę swego zasięgu, m.in. podkowiec mały i nocek orzęsiony.

W ostatnich latach, na skutek chemizacji środowiska, maleje liczba nietoperzy, zwłaszcza związanych z jaskiniami. Dlatego rzadziej już można spotkać ich zimowe kolonie.

Do niedawna żył jeszcze ciekawy wąż Eskulapa, jednak od kilku lat nikt już nie stwierdził jego obecności. Sporo za to możemy spotkać jaszczurek, zwinek i żyworodek, a także padalca i żmiję zygzakowatą. Z płazów na wyróżnienie zasługuje ropuszka - kumak nizinny, z brzuchem o jaskrawym kolorze, ropucha szara, ropucha paskówka i rzekotka drzewna.

Spośród bezkręgowców możemy znaleźć w Sokolich Górach kilka gatunków endemitycznych, które zachowaly się jeszcze z epoki lodowcowej. Są to m.in. chrząszcze Catos tristis infernus i Choleva septentrionis gracilenta. Na Wyżynie zachowało się ogólnie dość dużo gatunków zwierząt reprezentujących minione okresy i epoki geologiczne. Najnowsze badania wykazały, że niektóre reliktowe gatunki pochodzą nawet ze schyłku pliocenu (młodszy trzeciorzęd), a więc przetrwały całą epokę lodową.

Mogło tak się stać dzięki temu, że nawet podczas najdalej na południe wysuniętego pierwszego zlodowacenia, cały główny grzbiet Wyżyny Krakowskiej nie byl pokryty lądolodem. Wytrzymałe na zmiany klimatyczne były również niektóre gatunki ślimakow, pochodzące z ostatniego okresu międzylodowcowego. Przetrwały więc trzecie zlodowacenie, podczas którego panował tu co prawda suchy, kontynentalny klimat subarktyczny, ale mikroklimat nasłonecznionych skałek był znacznie łagodniejszy.

Ostatnie zlodowacenie przetrwały także: lis pospolity, skowronek polny i kawka. Po ostatecznym ustąpieniu lodowca klimat stopniowo się ocieplał, na Wyżyne przybyło wiele nowych gatunków zwierząt ciepło- i sucholubnych.

Szata roślinna

Wyżyna Krakowsko - Częstochowska posiada ogromną różnorodność warunków siedliskowych, dzięki czemu wykształciła się lub zachowała z poprzednich okresów klimatycznych bardzo bogata szata roślinna. Nigdzie indziej w Polsce w tak dużym urozmaiceniu na tak niewielkim terenie nie spotykana. Według obliczeń niektórych przyrodników tylko w okolicach Olsztyna i Janowa znajduje się ponad 800 gatunkow roślin naczyniowych. Dużym bogactwem gatunków szczycą sie rownież rośliny niższe: ok. 400 gatunków grzybów dostrzegalnych gołym okiem, ponad 200 gatunków mchów.

Często w bliskim sąsiedztwie współżyją tu rośliny charakterystyczne dla północy, południa, wschodu lub zachodu Europy, a także Azji, dla klimatu suchego i wilgotnego, dla gór, stepów oraz wybitnie sucholubne i wapieniolubne.

Nie sposób więc opisać w kilku zdaniach całego bogactwa roślinności, jaka występuje na terenie gminy Olsztyn, która jest jednym z najbogatszych przyrodniczo miejsc na Jurze. Najlepiej świadczy o tym powstała w latach 70-tych idea utworzenia Jurajskiego Parku Narodowego o planowanej powierzchni ok. 8000 ha.

Badania naukowe prowadzili pracownicy Uniwersytetu Śląskiego, Łódzkiego, Jagiellońskiego i Wrocławskiego oraz wielu innych placówek naukowych. Plany utworzenia JPN powstały, gdy okazało się, iż dotychczasowe formy ochrony są wobec dużej antropopresji niewystarczające dla zachowania pełnej różnorodności gatunkowej i siedliskowej. Działania na rzecz utworzenia JPN trwają cały czas. Choć ich skuteczność jest różna i zwykle zależna od możliwości finansowych i badawczych placówek oraz Ministerstwa, to sprawa nadal jest aktualna. Dzięki szczegółowym badaniom określono wiele stanowisk ciekawych roślin.

Przykładem są: Skalnica gronkowa (Saxifraga aizoon), heliofilny, naskalny relikt glacjalny, Przytulia olsztyńska (Galium cracoviense) (fot.), ktorej klasyfikacja nie została do końca wyjaśniona, gdyż jej stanowisko i pokrój jest na tym terenie tak odmienne od "najbliższych kuzynów", że można byłoby zaklasyfikować ją jako endemit. Spośród roślin chronionych znajdują się tu typowe dla Jury: wawrzynek wilczełyko, kłokoczka południowa (na stanowisku koło Przymiłowic), bluszcz (Hedera helix) i dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis). Najczęściej wystepującymi drzewami są: buk, dąb, grab, sosna, świerk, jawor, jodła, brzoza. Najczęściej można spotkać lasy mieszane z bukiem, świerkiem i dębem.

Występują również tereny leśne zbliżone składem do zespołów naturalnych, takich jakie istniały przed zmianami dokonanymi przez człowieka. Są to: zespoły buczyny karpackiej porastające szczytowe partie wzgórz, lasy dębowo-grabowe oraz rozległe bory sosnowe. Najczęściej spotykane krzewy to: leszczyna, szaklak, tarnina, kruszyna (Frangula alnus), trzmielina, malina i jeżyna. Typowym i pięknym jurajskim widokiem są duże przestrzenie kamienistych nieużytkow z rzadka porośnięte jałowcem.

Epoka lodowa spowodowała całkowite zniszczenie na Wyżynie Krakowskiej wcześniej istniejącej flory. Spośród trzech kolejnych zlodowaceń, jakie nawiedziły teren Polski, tylko pierwsze pokryło pd. część Wyżyny Krakowskiej, następne zatrzymało się bowiem w okolicy Częstochowy, a trzecie osiągnęło zaledwie linię Poznań - Płock. Podczas ostatniego zlodowacenia na Wyżynie Krakowskiej, a szczególnie w jej pd. cześci, panował dość łagodny klimat subarktyczny, umożliwiający istnienie tundry i lasotundry oraz przetrwanie pewnych gatunków roślin z poprzedzającego okresu międzylodowcowego o klimacie bardzo zbliżonym do obecnego. Czy któryś z tych gatunków znajduje się w dzisiejszej florze wyżyny, nie udało się z całą pewnością ustalić. Może to jednak dotyczyć przede wszystkim porostów i wątrobowców.

Począwszy od neolitu, tj. od ok. 4000 lat p.n.e., coraz wyraźniejszy wpływ na przyrodę wyżyny zaczęła wywierać działalność osadnicza i gospodarcza człowieka. Początkowo polegała ona głównie na wycinaniu lasów pod uprawę i wciąż rozszerząjące się osadnictwo. Później rozwijało się budownictwo gospodarcze i obronne. Oprócz zmniejszania się powierzchni lasów, zmieniała się też ich struktura, wobec stosowania przez człowieka selekcji jakości i gatunków drewna.

Duży wpływ miał rownież rozwój hutnictwa metali, do wytapiania których używano dużej ilości drewna. Wskutek tych poczynań kilkakrotnie zmniejszyła się powierzchnia zajmowana przez buczynę karpacką i sudecką, lasy jaworowe oraz bory mieszane z udziałem jodły pospolitej, a nieomal zupelnie wyginął cis pospolity, występujący jeszcze na pocz. XIX w. Łącznie w XIX i XX w. na terenie całej wyżyny wyginęło kilkadziesiąt roślin naczyniowych; taka sama ich liczba jest w trakcie ustępowania.

Po II wojnie światowej do wrogów jurajskiej przyrody przybył najgroźniejszy - przemysł, który zatruwa powietrze, glebę i wody substancjami chemicznymi (przeważnie dwutlenkiem siarki) i pyłowymi, głównie od strony Częstochowy i Górnego Śląska. Dlatego aby skutecznie chronić ekosystemy i ich mieszkańców przed działalnością człowieka, powinniśmy nie tylko liczyć na aktywność i uprawnienia różnych placówek zajmujących się ochroną przyrody i krajobrazu, ale sami zadbać o jej rozwijanie.
 

 
 

Sokole Góry to największy rezerwat przyrody znajdujący się na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Nazwa nadana przez miejscową ludność pozwala ...dalej