Rzeźba terenu

Wapienne ostańce, fot. M. Szelest

Najbardziej charakterystycznymi elementami rzeźby terenu okolic Olsztyna są wystające ponad wierzchowinę jurajską skaliste wapienie w postaci ostańncow.

Jedna z grup tychże form zwana Olsztyńskimi Skałami stanowi grupę wzgórz nie zalesionych, z charakterystyczną murawą kserotermiczną. Z grupy Olsztynskich Skał, jedną z największych jest Góra Zamkowa, która stanowi cześć całego szeregu podobnych pokrojem wzniesień.

 Od południowej strony Olsztyna występują dwa charakterystyczne i niezwykle malownicze, nie zalesione wzgórza: Lipówki oraz Biakło. Cześć podobnych im wzgórz pokryta jest bukowo-sosnowym lasem, czego doskonałym przykładem jest rezerwat Sokole Góry leżący pomiędzy wspomnianą wyżej Górą Biakło a wsią Biskupice.

Jadąc w kierunku Częstochowy widzimy po prawej stronie samotne wzniesienie porośnięte podobnym do Sokolich Gór bukowym lasem, jest to również rezerwat leśny noszący nazwę Zielona Góra.

Obszar gminy Olsztyn należy ponadto do regionów o bardzo dużym nagromadzeniu jaskiń. Szczególne ich zagęszczenie występuje w Sokolich Górach, gdzie pośród wielu innych jest również najgłębsza jaskinia na terenie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej - Studnisko (-75 m!).
Jaskinie te są objęte ścisłą ochroną z uwagi na występowanie szeregu niespotykanych nigdzie indziej reliktowych gatunków bezkręgowców oraz nietoperzy. Po długim okresie niekontrolowanego dostępu do tychże jaskiń domorośli "speleolodzy" zdążyli mocno zdewastować niektóre bardzo cenne elementy szaty naciekowej jaskiń, które tworzyły sie przez miliony lat.
 
Obecnie, aby uzyskać zgodę na wstęp do jaskiń należy nie tylko posiadać odpowiednie kwalifikacje i umiejętności, ale również zgłosić się do placówki Zarządu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego znajdującego sie w Złotym Potoku.
 
Innym ciekawym elementem krajobrazu okolic Olsztyna są tzw. lejki krasowe. Są to okrągłe lub owalne obniżenia w kształcie zbliżonym do stożka, w których gromadzi sie woda opadowa. Jeśli natomiast lejek połączony jest z siecią szczelin krasowych, do których woda wpływa swobodnie to jest to kolejna forma krasowa zwana ponorem. Największe skupisko lejków znajduje się na północny zachód od Olsztyna, niedaleko wsi Kusięta.

W obniżeniach między wzgórzami znajdziemy również polodowcowe twory wydmowe często porośnięte sosnowym lasem. Choć często mało widoczne na pierwszy rzut oka, potrafią przekraczać wysokość 20 metrów.

Geologia

Geologia powiązana jest ściśle z rzeźbą terenu. Położenie gminy na obszarze Wyżyny Częstochowskiej klasyfikuje jej przynależność pod względem geologicznym do Monokliny Śląsko - Krakowskiej. Najbardziej charakterystyczne są widoczne wzgórza oraz pojedyńcze skały-ostańce zbudowane ze zbitego wapienia skalistego. Pozostała pod powierzchnią gruntu cześć zbudowana jest z wapienia płytowego.

Wapień jest skałą pochodzenia organicznego, która powstała głównie ze szczątków żyjących około 65-195 milionów lat temu w Morzu Jurajskim zwierząt. Były to głównie koralowce, z których utworzył się wapień skalisty i głowonogi (amonity i belemnity), które dały początek wapieniowi płytowemu. Wapień łatwo ulegał erozji pod wpływem wody i zawartego w powietrzu dwutlenku węgla, co po wielu milionach lat zaowocowało bogactwem jaskiń i ciekawych form skalnych. W czwartorzędzie teren Polski objęły zlodowacenia, które pozostawiły po sobie piaski i żwiry znajdowane w namuliskach jaskiń i śródleśnych wydmach.

Hydrologia

Obszar gminy leży w obrębie dorzecza Warty, która płynie wzdłuż krawędzi kuesty jurajskiej, czyli zachodniej granicy wyżyny.

Obszar jurajski charakteryzuje niedobór wód powierzchniowych spowodowany ciągłym wsiąkaniem wody opadowej i wydostającej się z warstw wodonośnych w skrasowiałe wapienie i korytarze jaskiń. Doliny są suche a wody opadowe często wykorzystują leje krasowe i ponory, aby zasilić zbiornik wód podziemnych.

Wody podziemne występują w trzech poziomach: dwóch jurajskich i jednym czwartorzędowym. Najważniejszy z nich, stanowiący główne zaopatrzenie w wodę ludności Częstochowy i okolic to poziom górnej jury. Dzięki takiej sytuacji Częstochowa jako jedno z nielicznych miast w Polsce w zasadzie nie korzysta z ujeć wód powierzchniowych. Jest jednak inny aspekt, o którym nie można zapomnieć przy omawianiu sprawy podziemnych wód jurajskich, jest to oczywiście kwestia ich szczególnej ochrony przed skażeniem. Woda krążąca kilometrami pośród podziemnych korytarzy narażona jest na liczne dopływy zanieczyszczen z zewnątrz. Dlatego tak ważna jest dbałość o szczelne instalacje kanalizacyjne na terenach całejJury.Pamiętajmy więc, że woda w ekosystemie, którego jesteśmy częścią nieustannie krąży.

Meteorologia

Na obszarze gminy stwierdzono bardzo dobre warunki mikroklimatyczne. Oznacza to występowanie suchego i ciepłego klimatu a średnia roczna temperatura wynosi około 7,5-8 °C. Nieco chłodniejsze są jedynie same wapienne wzgórza. Do osobliwości klimatu należy skrócenie pośrednich pór roku, zmienność pogody w krótkim czasie i duży procent burzowych opadow nawalnych.
Zgodnie z tendencją na obszarze całego kraju przeważają wiatry wiejące z zachodu i południowego - zachodu.

Gleby

Na Wyżynie Częstochowskiej na wapieniach skalistych jury górnej wytworzyły sie rędziny wapienne, czyli gleby płytkie, suche, nierzadko szkieletowe, które łatwo ulegają erozji. Doliny rzek i potoków wypełniają żyzne gleby - mady piaszczyste. Na terenach gdzie oddziaływał lodowiec, przeważają gleby bielicowe wytworzone z różnych rodzajów piasków, glin i utworów pyłowych.

 

Niepowtarzalna sceneria zamkowego wzgórza i okolic Olsztyna służyła znakomitym reżyserom do kręcenia ujęć znanym filmów: Rękopis znaleziony w ...dalej