Z dziejów parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie
Strona główna » Aktualności » Z dziejów parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie
W parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie odpust główny corocznie przypada w dniu 6 sierpnia w Przemienienie Pańskie. Uroczystości zewnętrzne na I niedzielę po 6 sierpnia. Już w 1603 roku prepozyt Andrzej Strzębosz uzyskał u papieża Klemensa VIII (1592-1605) odpusty dla parafian olsztyńskich. Były one obchodzone: 8 maja – na św. Stanisława, 24 czerwca - na święto Narodzenia św. Jana Chrzciciela, 15 sierpnia – na Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Aktualnie jak wspomniano główny odpust obchodzony jest na Święto Przemienienia Pańskiego – 6 sierpnia. Aby podkreślić wagę święta, proboszcz ks. prałat Ryszard Grzesik poprosił znanych muzyków o napisanie tekstu i muzyki pieśni, która stała się hymnem kościelnym parafii olsztyńskiej. Do słów Jana Pospieszalskiego, muzykę skomponował Mateusz Pospieszalski.
Budowę pierwszego kościoła w Olsztynie (dokładnie w podzamkowej osadzie Olsztynek), na wystawienie którego zezwalał dokument lokacyjny z 1488 r., rozpoczęto być może jeszcze przed 1552 roku. Podstawę fundacji dał dokument erekcyjny arcybiskupa Mikołaja Dzierzgowskiego z 1552 r. Nadał on Olsztynkowi prawo parafialne, tym samym tworząc samodzielną parafię. Parafia olsztyńska została erygowana w piątek 26 lutego 1552 roku w Piotrkowie. Oryginał dekretu powołującego parafię przechowywany jest w zbiorach w Archiwum Kapituły Sandomierskiej.
O utworzenie parafii w Olsztynie i oddanie jej kanonikom regularnym ze Mstowa wnioskował starosta olsztyński Jan Ocieski. W obecności wielu panów i prałatów, ks. Mikołaj Dzierzgowski, arcybiskup gnieźnieński i prymas, opierając się na zgodzie króla Zygmunta Augusta, wydaje dokument erekcyjny na pergaminie (69x56 cm) o treści:
„Pan Jan Ocieski, starosta olsztyński i sandecki, wielki kanclerz koronny, mieszczanie i ludność miasta Olsztyna, nadto wsie Przemiłowice, Kussiatha i Turowo, mając daleko do kościoła parafialnego we Mstowie, do którego od wieków należą, znosząc niewygodę, osobliwe w czasie zimy, nadto gdy wiele dzieci zmarło bez chrztu św., zaś starszych bez spowiedzi i wiatyku, gdy nawet miastu nie wypada nie mieć na miejscu kapłana, proszą by arcybiskup wszedł w ich położenie. Po zbadaniu prośby, ks. Arcybiskup godzi się na założenie i ufundowanie w Olsztynie kościoła parafialnego, który będzie filią Mstowa. Kościół otrzyma zabudowania i dwa łany pola".
W 1552 roku utrzymano nad parafią olsztyńską prawo patronatu konwentu mstowskiego, zgodnie z którym pleban miał pochodzić spośród Kanoników Regularnych Lateraneńskich św. Augustyna z tego klasztoru. Zwierzchnictwo kościoła mstowskiego nad nową parafią wynikało zapewne z przywileju biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża z 1220 r., przyznającego klasztorowi we Mstowie prawo do wsi, mających powstać w granicach jego posiadłości. W skład nowej parafii Olsztyn, oprócz Olsztynka, weszły sąsiednie wsie: Przymiłowice, Kusięta i Turów. Jak wynika z dokumentu z 1552 r. te trzy osady, należały do parafii mstowskiej. Istnieje tutaj jednak pewna nieścisłość.
W średniowieczu w rejonie Mstowa granica między archidiecezją gnieźnieńską a diecezją krakowską przebiegała na rzece Warcie. Tym samym klasztor mstowski, będący zarazem kościołem parafialnym, podlegał Gnieznu, a osady wchodzące w skład parafii Mstów - Krakowowi. Obie diecezje spierały się o pograniczne tereny. Spór został rozstrzygnięty wyrokiem sądu polubownego w 1456 r. Zgodnie z orzeczeniem wsie leżące na lewym brzegu Warty z klasztorem mstowskim przypadały archidiecezji gnieźnieńskiej, natomiast osady na prawym brzegu rzeki - diecezji krakowskiej. Po soborze trydenckim ustalono, że parafia nie może należeć do dwóch diecezji i całą parafię mstowską, po obu stronach Warty, włączono do archidiecezji gnieźnieńskiej. Jednak dokument, nadający Olsztynkowi prawo parafialne został wystawiony w 1552 r., czyli na długo przed zakończeniem obrad soborowych. Wydaje się więc, że przyjęcie przez arcybiskupów gnieźnieńskich kontroli nad prawobrzeżną częścią parafii mstowskiej, jeżeli nie formalnie, to przynajmniej faktycznie, musiało się dokonać już około połowy XVI stulecia. Jednocześnie wiadomo, że parafia olsztyńska podlegała biskupstwu krakowskiemu, o czym informują wizytacje tegoż biskupstwa z lat 1566-1598. Mimo takiego stanu rzeczy w 1621 r. biskup krakowski Marcin Szyszkowski potwierdził przywilej arcybiskupa Dzierzgowskiego z 1552 r., uznając prawo patronatu klasztoru mstowskiego nad parafią w Olsztynku.
Uposażenie plebana olsztyńskiego, prócz nadanych mu w 1488 r. dwóch łanów miejskich, miała stanowić dziesięcina snopowa ze wsi Turów. Dokument z 1552 r., wytyczając grunty kościelne, wskazuje, że należy je przygotować do użytku, usuwając korzenie. Areał ten podzielony został na trzy części. Pierwsza z nich usytuowana na południe od miasta, składająca się z 2 łanów, położona była w r. 1552 między drogą na pastwiska i polem mieszczanina Wawrzyńca Żołądka. Wizytacja z r. 1598 potwierdza użytkowanie tego odcinka pola, ale wówczas leżał on między gruntami „Sosina” i „Strzizonska”. Inny odcinek gruntu plebańskiego wysunięty w kierunku zachodnim, ku rzece Warcie, z jednej strony miał sąsiadować z polami wójtowskimi, a z drugiej z drogą, którymi mieszczanie gnali bydło na pastwiska. W roku 1598 przy tej części pola były też role miejskie.
Trzecia część posiadłości ziemskich plebana olsztyńskiego utworzona została w kierunku północnym, między polami „Jacobi Sartoris” Jakuba Krawca i ówczesnego burmistrza Marcina Starego. W końcu XVI stulecia odcinek ten zaczynał się z tyłu domu plebańskiego (obok kościoła) i ciągnął się w kierunku północno-wschodnim. Prócz tego pleban przy plebanii miał ogród. Mimo że w aktach wizytacji z 1609 r. wspomniano, iż pleban olsztyński posiada 4 łany ziemi, nie wydaje się to realne. Zapewne chodziło o cztery odcinki gruntu. Z lustracji siedemnastowiecznej wynika, że posiadał zaledwie około pół łanu i ta wielkość (nawet jeśli zaniżona) zapewne jest zbliżona do stanu faktycznego.
W Dekrecie erygującym parafię nie ma wzmianki o budowie kościoła. Budowę zespołu kościoła i plebanii przy rynku olsztyńskim przypisuje się staroście Janowi Ocieskiemu w 1551 roku. Można domniemywać, że w roku 1552 w chwili ustanowienia parafii, przy rynku stał niewielki kościół.
Dr Karol Nabiałek w swoich publikacjach sugeruje, że na początku istnienia miasta, kościół zastępowała kaplica zamkowa pod wezwaniem św. Anny, której budowę rozpoczął w 1530 roku starosta Michał Szydłowiecki a ukończył starosta Piotr Opaliński. W wykazach załogi (familii) zamku Olsztyn z lat 1532-1569 w roku 1532,1533 i 1534 wykazany jest kapelan (jednocześnie pisarz), ale uzasadnienie potrzeby powołania parafii w Olsztynie zawarte we wniosku starosty olsztyńskiego Jana Ocieskiego wyklucza ewentualność pełnienia przez kaplicę zamkową funkcji kościoła.
Prawdopodobnie na terenie miasta w okolicach rynku istniał prowizoryczny kościół lub kaplica, ale bez stałej posługi kapłańskiej. Należy przypuszczać, że gdyby nie było kościoła, to w dekrecie prymasowskim nadmieniono by o konieczności budowy kościoła.
Opis kościoła znajdujemy w aktach wizytacji biskupiej z 1598 roku.
Kościół był drewniany, prostej konstrukcji, z sygnaturką pośrodku korpusu nawowego, niekonsekrowany, z wejściem głównym od zachodu i bocznym od południa. W kościele były trzy ołtarze we wnętrzu (mensy murowane), drewniana chrzcielnica. Do prezbiterium od północy przylegała skromna zakrystia. Niezależnie od budynku kościoła stała drewniana dzwonnica z jednym dzwonem. Plebania oraz budynki gospodarcze były drewniane.
Przy parafii była szkoła oraz przytułek dla ubogich (szpital). Poświadcza to wizyta kanonicza biskupa krakowskiego Jerzego księcia Radziwiłła w roku 1596.
Akta wizytacji z 1603 roku podają, że w roku 1599 wzniesiono w Olsztynie nowy kościół. W tym przypadku podano, że w czasie budowy nabożeństwa odprawiano w kaplicy zamkowej pw. św. Anny.
Nowy kościół był drewniany, kryty gontem. We wnętrzu były cztery ołtarze z mensami murowanymi, drewniana chrzcielnica oraz rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego i Ukrzyżowanego, obrazy Najświętszego Zbawiciela i Apostołów. Do kościoła przylegała drewniana zakrystia. Opis został uzupełniony w aktach z wizytacji 1609 roku. Podano, że podłoga była częściowo z cegły, częściowo z tarcicy, ambona była przymocowana do ściany.
Kościół był konsekrowany w roku 1633. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XVII w. kościół restaurowano. W aktach z ostatniej wizytacji w 1711 roku podano dedykacje ołtarzy. Ołtarz główny miał format tryptyku. Wykonany był w sztuce sznycerskiej z częściowymi złoceniami. W środku, nad tabernakulum, umieszczony było obraz Najświętszej Maryi Panny, z jednej strony był obraz św. Jana Chrzciciela, a z drugiej św. Augustyna. Po prawej stronie ołtarza głównego stał obraz Matki Bożej, a po lewej stronie stał obraz Świętych Aniołów Stróżów. W nawie głównej w prawym narożu stał ołtarz Przemienienia Pańskiego. Ołtarz stał naprzeciw ambony. Sufit był drewniany. Podłoga w prezbiterium była drewniana, a w nawie głównej z cegły. Na chórze były organy o sześciu głosach. Na podstawie ostatniego opisu można stwierdzić, że architektonicznie był zbliżony do kościoła zrębickiego.
Przy budynku kościelnym znajdowała się również dzwonnica. Z kościołem sąsiadował dom z ogrodem, w którym zamieszkiwał prezbiter, a później pleban. Obok usytuowany został cmentarz parafialny. W mieście istniał też szpital dla ubogich, którego uposażenie, zgodnie z tekstem wizytacji z 1609 r., stanowiło pół łanu ziemi oraz ogród.
Kościół spłonął wraz z całym miastem dnia 1 września 1719 roku.
Budowę nowego murowanego kościoła rozpoczął proboszcz Franciszek Józef Łęczyński, a po jego śmierci proboszcz Albin Stanisław Łęczyński. Wybudowano kościół, plebanię i szpital dla ubogich. Na budowę klasztor przeznaczył dodatkowo dziesięciny z Bukowna. Budowę wspierał ówczesny starosta olsztyński Jerzy Dominik Lubomirski i Wojciech z Kurozwęk Męciński. Budowę kościoła zakończono 1729 roku i wedy rozpoczęto budowę plebanii. Kościół konsekrował 6 listopada 1729 roku biskup August Wessel – biskup infladzki i opat jędrzejowski.
Olsztyński kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, pierwotnie św. Jana Chrzciciela i św. Jerzego, jest jednonawowy, wzniesiony na planie krzyża i zwrócony prezbiterium na południowy wschód. Jego ramiona tworzą dwie prostokątne kaplice. W narożnikach między kaplicami a prezbiterium są dwa pomieszczenia: od północy zakrystia (z drzwiami z XVII w.), a od południa salka katechetyczna (z drzwiami z XIX w.) Nawa jest nieco szersza od prezbiterium, zbliżona do kwadratu. Okna zamknięte półkuliście. Nad nawą znajduje się sześcioboczna wieżyczka - sygnaturka o formach barokowych. Wieża dwukondygnacyjna z datą 1726 miała w ścianach bocznych trzy wyjścia, z których stale czynne jest jedno - na osi świątyni. Na sklepieniach jest polichromia z początku XX w. z przedstawieniami figuralnymi oraz symbolicznymi elementami roślinnymi. Ołtarze późnobarokowe - trzy z około połowy XVIII w. i dwa z drugiej połowy tego wieku.
Ołtarz główny - sprzed 1748 r. Między kolumnami posągi świętych (od lewej): Jana Nepomucena, Augustyna, biskupa Stanisława i Jerzego. W polu środkowym obraz chrztu Chrystusa - barokowy z pierwszej połowy XVIII w., nad nimi Oko Opatrzności oraz figury aniołów po bokach. Na cokole płaskorzeźby przedstawiające ścięcie św. Jana Chrzciciela i Herodiadę z głową świętego. Tabernakulum połączone z tronem eucharystycznym późnobarokowe z drugiej połowy XVIII w. w formie lambrekinowanego baldachimu z płaskorzeźbą Baranka, aniołkami pod baldachimem oraz zwieńczeniami, na którym umieszczono rzeźbę pelikana.
W ołtarzach bocznych również zastosowano kolumny oraz bogate zwieńczenia w formie glorii z rzeźbami aniołów. Ołtarz lewy (sprzed 1748 r.) z posągami aniołów oraz św. Moniki i Otylii i Trójcy Św. w zwieńczeniu. W polu środkowym obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, niewielkich rozmiarów w srebrnych sukienkach (1512 r.). Ołtarz prawy (1748 r.) z posągami dwóch aniołów: jeden z trąbką, kadzielnicą, drugi z rybą (Archanioł Rafał) i harfą, oraz Archanioła Michała zwyciężającego szatana w zwieńczeniu. Historycznie w polu środkowym był obraz Anioła Stróża. Znajduje się tu aktualnie obraz Jezusa Miłosiernego.
Przed 1722 r. ukończono ołtarze w nawie - jednokondygnacyjne z kolumnami o zwieńczeniach w formie glorii. Ołtarz lewy z rzeźbami dwóch aniołów (z dekalogiem i księgą) i półpostacią Boga Ojca w zwieńczeniu z obrazem Przemienienia Pańskiego (wg Rafaela Santiego) w srebrnej, trybowanej sukience. Ołtarz prawy z rzeźbami dwóch aniołów z narzędziami pracy stolarsko-ciesielskiej: kątownicą, młotkiem ciesielskim i piłą oraz z wyobrażeniem Ducha Św. w postaci gołębicy w zwieńczeniu. Pośrodku obraz św. Józefa z dzieciątkiem Jezus. Ambona późnobarokowa z drugiej połowy XVIII w. Na korpusie płaskorzeźby: dwunastoletni Chrystus nauczający w świątyni i czterej ewangeliści. Baldachim zwieńczonym posążkiem anioła z księgą i gorejącym sercem.
Chrzcielnica późnobarokowa z czarnego marmuru dębnickiego z puklowaną czarą z datą 1732. Pokrywa drewniana w formie korony z posążkiem św. Jana Chrzciciela. Kropielnica przyścienna barokowa, z marmuru dębnickiego.
Krypta Konfederata – wzdłuż prawego skrzydła kościelnego transeptu znajduje się krypta sklepiona kolebkowo z użyciem wapienia i cegły. Od południowego zachodu ozdobiona jest dwoma lunetami, z których jedna jest ślepa, a w drugiej znajduje się otwór wejściowy. Wewnątrz, na wystających składach ustawione są trzy trumny. W pierwszej znajdują się szczątki kobiety. Czaszkę nakrywa czarny czepiec obszyty cienką, złoconą tasiemką. W drugiej trumnie złożone są zwłoki prawdopodobnie miejscowego proboszcza ks. Joachima Myszkierskiego, zmarłego w 1825 r. Najciekawszą jest trzecia trumna, w której spoczywają zwłoki konfederata barskiego, złożone w trumnie w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Zapewne pod wpływem swoistego mikroklimatu, ciało jego zostało w naturalny sposób zmumifikowane. Stąd zarówno czaszka jak i dłonie pokrywa niemal w całości zachowana skóra. Podobnie zachowane są paznokcie oraz widoczne uzębienie. Równie dobrze przedstawia się mundur koloru ciemnozielonego, charakterystyczny dla epoki konfederacji barskiej. Zarówno kołnierz na stójce, jak i obszycie rękawów na podbiciu koloru amarantowego, zdobi bogata aplikacja. Mundur zapięty jest na pięć metalowych guzików ozdobionych orłem w koronie. Spodnie, sięgające za kolana, zapięte są na guziki. Czarne obuwie z długimi cholewkami. Istnieje przypuszczenie, ze spoczywającym w krypcie konfederatem (wzrostu ok. 180 cm) może być Zieliński – bliski podkomendny Kazimierza Pułaskiego. Dobrze zachowaną mumię można obejrzeć przez szybę w wieku trumny. W żródłach znajdujemy także zapisy, iż w krypcie mogły zostać pochowane inne osoby a sama krypa może być dużo większa. Oprócz proboszcza Myszkierskiego pochowanego w lipcu 1825 roku wzmiankowane zostało pochowanie w krypcie olsztyńskiego kościoła innych duchownych np.: ks. Albina Stanisława Łęczyńskiego w lutym 1735 roku, ks. Augustyna Ostrzychowskiego w grudniu 1769 roku, ks. Hieronima Kazimierza Barciszewskiego w lipcu 1776 roku.
Po bokach prezbiterium były stalle barokowe z drugiej połowy XVII w. jednorzędowe, czterosiedziskowe, dekorowane płycinami z ośmioma portretami papieży w zapleckach. W latach 70., po zlikwidowaniu stall, umieszczone na bocznych ścianach prezbiterium. W kaplicach znajdowały się, podobne do stall, ale bez portretów, ławy kolatorskie. W kościele znajduje się tablica pamiątkowa z 1797 r. Michała Kosmowskiego biskupa, opata trzemeszeńskiego oraz epitafium Joachima Myszkierskiego, proboszcza olsztyńskiego (zm. 1825).
Do zabytkowego, barokowego wyposażenia kościoła należą m.in. cenne XVII i XVIII-wieczne ornaty z motywem kwiatowym i roślinnym, miedziany, barokowy kociołek na wodę święconą, feretrony rokokowe i neobarokowe, dwa późnobarokowe konfesjonały. Z czterech mszałów, które obecnie znajdują się w Częstochowie, jeden pochodzi z 1555 r. i został wydany w Lyonie, a dwa inne z 1754 i 1781 r. w Wenecji.
Warto odnotować, że w 1762 wymieniono dach kościoła, a także zakupiono 3 dzwony i wybudowano ogrodzenie wokół kościoła i plebanii.
W latach 1772/1773 przeprowadzono restauracje ołtarzy, które konsekrował biskup Ignacy Augustyn Kozierowski.
W trakcie odnawiania całej świątyni w latach 1780-1782 wymieniono ołtarz Aniołów Stróżów.
W dokumentach wizytatorów odnotowano z 1782 roku odnotowano, że proboszcz Antoni Bieganowski zakupił relikwiarz Krzyża Świętego oraz sukienkę na obraz Przemienienia Pańskiego.
W 1787 roku erygowano w kościele Drogę Krzyżową.
W roku 1895 za probostwa Macieja Batorskiego na placu (cmentarzu) kościelnym zbudowano dzwonnicę z trzema dzwonami.
Mur kościelny z XVIII w., restaurowany w 1907 r. z kapliczką i obrazem św. Barbary z początku XVIII w.
W obrębie murów znajduje się nagrobek Józefa Piotrowskiego zmarłego w 1816 r. z kamienną figurą św. Józefa. Obok kościoła stoi murowany budynek plebani z początku XX wieku.
Jak wspomniano wkrótce po powstaniu parafii założono w Olsztynie szkołę przy kościele. Protokół wizytacji kanonicznej parafii Olsztyn z 1596 r., której dokonał bp krakowski Jerzy książę Radziwiłł dowodzi, że w Olsztynie była szkoła, a jej nauczyciel Patricius otrzymywał od proboszcza osiem złotych miesięcznie. Opieka parafii nad szkołą nie była okresowa, ale stała. Także protokół wizytacji kanonicznej parafii Olsztyn z 1670 r., dokonanej przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego, stwierdza, że proboszcz opłaca nauczyciela. W olsztyńskich księgach parafialnych z 1851 r. również jest zapis, że proboszcz ksiądz Antoni Gruszczyński, był dobrodziejem szkoły. Do niego, jako opiekuna szkoły, kierowano skargi na surowość ówczesnego nauczyciela Dobruckiego.
Ponieważ parafia Olsztyn powstała przez odłączenie Olsztyna oraz kilku wsi od parafii Mstów i jakiś czas stanowiła filię Mstowa, proboszczami byli zakonnicy z tamtejszego klasztoru. Taka sytuacja panowała aż do kasaty zakonu kanoników regularnych przez Rosjan w XIX wieku.
Przy kościele olsztyńskim istniały trzy bractwa. Bractwo Pocieszenia Najświętszej Marii Panny założono w 1713 r., a potwierdzono w konsystorzu krakowskim 23 grudnia 1732 r. W 1735 r. Józef Przerębski, właściciel dóbr Dąbrowa Wielka k. Sieradza, zapisał na rzecz tego bractwo proboszczowi olsztyńskiemu ks. Maciejowi Wiklińskiemu 140 florenów. Bractwo Aniołów Stróżów założyli Paulini z klasztoru na Jasnej Górze. W 1714 r. Franciszek Ksawery Otfinowski, dziedzic dóbr Brzeziny, Huta i Subocin w powiecie lelowskim, zapisał na jego rzecz proboszczowi olsztyńskiemu Albinowi Łęczyńskiemu 580 złotych. Nie wiadomo kiedy powstało Bractwo Różańcowe, ale istnieje zapis w księgach parafialnych, że 2 czerwca 1719 r. odbyło się poświęcenie jego sztandaru.
Granice parafii w ciągu wieków nie uległy zmianom. Obecnie liczy ona około 5000 osób. Na terenie parafii, oprócz kościoła parafialnego, znajdują się kaplice mszalne: we wsi Przymiłowice-Kotysów (ul. Sokola) murowana, zbudowana przez mieszkańców wsi w 1907 r. i poświęcona w 1908 r. przez proboszcza ks. Macieja Batorskiego, w Przymiłowicach Długich (ul. Piastowska), murowana, pod wewzwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, poświęcona 24 czerwca 1995 r. przez metropolitę częstochowskiego arcybiskupa Stanisława Nowaka, w Bukownie Krótkim (murowana), w Bukownie Długim (drewniana), w Skrajnicy (murowana, p.w. wezwaniem Matki Boskiej Wspomożycielki Wiernych, gdzie msze odbywają się sporadyczne), a także w Olsztynie w Domu Sióstr Nazaretanek przy ul. Ogrodowej 2 p.w. Antoniego z Padwy, w Domu Sióstr Honoratek przy ul. Kühna 46 p.w. Niepokalanego Serca Maryi, w Archidiecezjalnym Domu Rekolekcyjnym „Święta Puszcza” przy ul. Świętej Puszczy 6 p.w. Pana Jezusa Dobrego Pasterza.
W Turowie znajduje się kościół filialny parafii Olsztyn pod wezwaniem bł. Honorata Koźmińskiego. Pierwsza msza święta w tym kościele miała miejsce w niedzielę, 17 października 1999 r. Odpust w kaplicy w Turowie przypada w drugą niedzielę października, a doba eucharystyczna 17 listopada każdego roku.
Parafia w Olsztynie należała administracyjne m.in. do diecezji krakowskiej (1552 - 1800), wrocławskiej (1800-1811), następnie ponownie krakowskiej (1811-1842) . Dalej do kielecko-krakowskiej (1842-1882). W 1882 roku przyłączono ją do diecezji kieleckiej. W 1925 roku weszła w skład diecezji częstochowskiej. Od 1992 roku znajduje się w archidiecezji częstochowskiej.
Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie wchodziła historycznie w skład dekanatów m.in.: lelowskiego, siewierskiego, będzińskiego, żareckiego, częstochowskiego podmiejskiego, mstowskiego, aktualnie olsztyńskiego.
W materiale źródłowym czytamy, iż dotychczas proboszczami w Olsztynie byli: ks. Franciszek ok. 1552 r. , Bartłomiej ze Skrzydlowa ok. 1599 , Bartłomiej z Radostkowa 1599 – 1603, Wawrzyniec z Wielunia ok.1603 , Jan Agnelius1613 / 1614, Urban Rusczyński z Żytna ok. 1620 , Mikołaj Mstovius 1627, Andrzej Piwoński 1627 – 1635, Mikołaj Szymon Suchocki 1657 -1675 , Jerzy Szczygielski ok. 1685, Jan Mężeński 1685 – 1690, Franciszek Józef Łęczyński 1690 – 1721, Albin Stanisław Łęczyński, 1721 – 1735, Maciej Ignacy Wikliński 1735 – 1746, Erazm Władysław Małuski 1746 – 1754, Hieronim Barciszewski 1754 – 1759, Jan Kanty Pawełczyński 1759 – 1763, Stanisław Koźbiałowicz 1763 -1765, Jacek Augustyn Koźbiałowicz, 1766 – 1767, Ambroży Bieganowski 1767 – 1787, Antoni Jan Kanty Matuszewski, 1787 – 1789, Ignacy Akwilin Dewódzki 1789 – 1795 , Wojciech Jasiński 1795 – 1802, Paweł Szreybrowski 1802 – 1809, Joachim Myszkierski 1809 – 1825, Antoni Maczakiewicz 1825, Teodor Radoński 1825 - 1827, Stanisław Myślinski 1827 - 1828, Antoni Gruszczyński 1828 – 1867, Maciej Batorski 1867 – 1918, Hipolit Grochulski 1918 – 1919, Stanisław Borowiecki 1919, Marian Zbierski 1919-27, Władysław Giebartowski 1927-29, Józef Gruszewski 1929-1937, Józef Michałowski 1937-1956, Edward Dujak 1956-87 i Ryszard Grzesik od 1987 roku.
Wikariuszami w historii olsztyńskiej parafii byli: Andrzej Nitkiewicz 1667 r., Krzysztof Chojnacki 1668, Franciszek Zakrzewski 1689, Jerzy Szczygielski 1709, Grzegorz Mielecki 1732, Jacek Koźbiałowicz 1734 -1739, Jakub Firmian Lachowicz 1758 -1759, Ambroży Bieganowski 1753, Józef Łukasz Kempiński 1759 – 1762, Ambroży Bieganowski 1763, Augustyn Ostrzychowski 1767 – 1769, Marceli Celaszyński 1769 -1770, Kazimierz Barciszewski 1774 – 1776, Jacek Koźbiałowski 1777, Piotr Czyczyński 1792, Jan Szkoc 1957-1958, Stanisław Bekus1958 - 1961, Eugeniusz Chądzyński 1961 -1962, Ryszard Klempa 1962 - 1963, Władysław Pabiasz 1963 - 1965, Zygmunt Wróbel 1965 - 1966, Stefan Rymek 1966 - 1968, Alojzy Zatoń 1968 - 1969, Robert Borówka 1969 - 1971, Józef Gatner 1971 - 1972, Zygmunt Todos 1972- 1974, Stanisław Urbański 1974 - 4.01.1975, Julian Oleksy 1975 - 1980, Henryk Gorgoń 1980 - 1984, Ryszard Grzesik II do VI 1984, Czesław Janczyk 1984 - 1987, Tadeusz Pietrzyk 1987-1989, Włodzimierz Białek 1989-1993, Rafał Pyzik 1993-1994, Szymon Gołuchowski 1994-1996, Robert Foryś 1996-1998, Wojciech Kozieł 1998-2003, Jan Chaładus 2003-2010, Andrzej Nieznański 2006-2013, Arkadiusz Makles 2010-2016, Michał Jędrzejski 2013-2015, Adam Konieczny 2015-nadal, Paweł Wróbel 2016-nadal.
Staraniem proboszcza, ks. Józefa Gruszewskiego, zbudowano nowe budynki gospodarcze, a z inicjatywy proboszcza Józefa Michałowskiego sprawiono nowe tabernakulum pancerne, odnowiono trzy ołtarze w dolnej ich części i pokryto dach plebani blachą.
Ksiądz Józef Michałowski urodził się 15 lutego 1889 roku w Przedczu koło Włocławka. W 1906 roku ukończył II Gimnazjum warszawskie. W 1907 roku wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Został wyświęcony 25 marca 1915 roku w Katedrze Włocławskiej przez biskupa Stanisława Zdzitowieckiego. Był początkowo wikariuszem w parafiach: Chełmo koło Radomska, Bogdanów koło Piotrkowa, Osjaków, Rusocice, Kalisz w parafii pw. św. Mikołaja, Piotrków Trybunalski. Następnie w 1923 roku został mianowany proboszczem w Kleszczowie. Od 1930 roku zostaje proboszczem w Kobielach. Od 1938 do 1956 roku jest proboszczem w Olsztynie. Następnie zostaje kapelanem Sióstr Zmartwychwstanek w Częstochowie. Jednocześnie w 1957 roku jest czasowym administratorem parafii Choroń i Makowiska, a w 1958 roku parafii Zawada i Dworszowice Pakoszowe. Od 1960 roku szambelan tajny Jego Świątobliwości. Umiera w Częstochowie 25 kwietnia 1969 roku.
W roku 1956 obiął probostwo parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie objął ks. Edward Dujak. Pełnił tutaj posługę przez długie 31 lat do 1987 roku. Ksiądz Dujak piastował również funkcję dziekana dekanatu mstowskiego a nastepnie olsztyńskiego. Oprócz gorliwej pracy duszpasterskiej zrealizował wiele inwestycji materialnych. Staraniem ks. Edwarda Dujaka między innymi odnowiono dwa ołtarze i ambonę, pomalowano wnętrze olsztyńskiego kościoła, sprawiono 40 dębowych ławek i dwa konfesjonały. Później zradiofonizowano kościół i wprowadzono w nim ogrzewanie piecami akumulacyjnymi, otynkowano świątynię z zewnątrz, pokryto sygnaturkę i wieżę blachą miedziowaną, wybudowano nową organistówkę z mieszkaniem dla wikariusza i kaplicą katechetyczną oraz poprawiono ogrodzenie cmentarza grzebalnego i muru wokół kościoła.
W 1987 roku ksiądz Edward Dujak został zwolniony z obowiązków proboszczowskich. Zmarł nagle w dniu 2 września 1987 roku i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Olsztynie obok swych rodziców.
Od 1987 roku proboszczem w Olsztynie jest ks. Ryszard Grzesik, mgr teologii, kapelan jego Świątobliwości, prałat, dziekan. Urodzony 8 marca 1949 r. w Myśliwczowie, parafia Wielgomłyny (pow. Radomsko). Absolwent Częstochowskiego Seminarium Duchownego, wyświęcony na kapłana 10 czerwca 1973r. w katedrze częstochowskiej przez biskupa Stefana Barełę. Po święceniach, w latach 1973-1977 pracuje jako wikariusz parafii Sokolniki koło Wieruszowa. Tutaj pomaga przy budowie nowego kościoła parafialnego. Stąd zostaje przeniesiony do parafii św. Jacka w Sosnowcu, gdzie pracuje w latach 1977-1980. W 1980 r. zostaje przeniesiony na wikariat do Kolegiaty Wieluńskiej. W Wieluniu jest również kapelanem w „Poprawczaku” oraz do duszpasterzem nauczycieli i wychowawców regionu wieluńskiego. W roku 1984 zostaje mianowany administratorem odzyskanego przez diecezję domu w Olsztynie (dawny dom dziecka), z poleceniem remontu, adaptacji i rozbudowy na Diecezjalny Dom Rekolekcyjny św. Puszcza. Przez 4 miesiące pełni również obowiązki wikariusza parafii w Olsztynie. W sierpniu 1987 r. zostaje mianowany proboszczem parafii Olsztyn zachowując jeszcze przez rok do 1988 r. stanowisko dyrektora domu rekolekcyjnego.
W 1988 r. mianowany przez biskupa Stanisława Nowaka kanonikiem. Natomiast Benedyk XVI 22 grudnia 2009 r. podnosi go do godności prałata (wyższego hierarchy kościelnego).
Aktualny proboszcz, ks. prałat Ryszard Grzesik, położył nowy tynk na mury świątyni i przywrócił w 1992 r. główne wejście w ścianie od strony ulicy w murze o grubości 160 cm. Zbudowano schody do głównego wejścia i drogę procesyjną wokół kościoła. Przeprowadzono remont organów. Przeprowadził go w 1997 r. Dominik Grochalski z Piotrkowa Trybunalskiego.
Trzy dzwony kościelne mają napęd elektroniczny. Jeden z nich nazywa się Jan Chrzciciel. Został odlany w ludwisarni Felczyńskiego w Gliwicach w 1999 r. Na dzwonie znajduje się napis: „Dla uczczenia 2000-lecia Chrześcijaństwa, 20-lecia pontyfikatu Jana Pawła II i 650-lecia Olsztyna- Parafianie”. Dzwon ten zawieszono w miejsce starego, który pękł i jest ciekawą pamiątką historyczną. Na dzwonie jest wizerunek Chrystusa Króla. Po obu stronach wizerunku napis „Króluj nam Chryste”. Pod wizerunkiem słowa: ”Na cześć Pana naszego Jezusa Chrystusa Króla”. Z drugiej strony dzwonu słowa: „Dzwon ten ufundowany dla kościoła w Olsztynie koło Częstochowy na 400-lecie parafii 1552-1952 na miejsce ostatniego, największego z trzech, które pochodziły z 1898 r. Od X. Macieja Batorskiego odlane były przez Jana Zycha z Żarnowca, a które, jak wszystkie trzy w 1941 r. zrabowali Niemcy podczas II wojny światowej. Wszystkie obecne trzy dzwony zostały odlane w firmie Jana Felczyńskiego w Przemyślu. Staraniem ks. Proboszcza Józefa Michałowskiego w Olsztynie koło Częstochowy”.
W 1998 r. odbyło się odsłonięcie i poświęcenie portretu Jerzego Dominika Lubomirskiego (1665-1727). Portret namalowany w typie trumiennym. W 1999 r. został zawieszony w kościele portret typu trumiennego Franciszka Ferdynanda Lubomirskiego (zm.1774), starosty olsztyńskiego, dobrodzieja kościoła w Olsztynie, syna Jerzego Dominika. Oba portrety namalowała artystka Urszula Religa-Parfianowiczowa. 9 sierpnia 2015 roku w kościele podczas mszy św. odpustowej odbyło się odsłonięcie tablicy pamiątkowej w hołdzie lokalnemu bohaterowi Kasprowi Karlińskiemu. Dokonał tego osobiście ks. arcybiskup częstochowski Wacław Depo.
Z okazji Jubileuszu 650-lecia Olsztyna oświetlono kościół z zewnątrz. Już z daleka jest widoczna bryła, okolona lipami, na tle ruin zamczyska.
Ksiądz proboszcz, prałat Ryszard Grzesik, jednocześnie dziekan dekanatu olsztyńskiego nadal prowadzi szeroko zakrojoną działalność konserwatorsko-remontową odnawiając m.in. cały kościół oraz podejmuje szerokie działania w całej parafii, budując, remontując i dbając o dobro parafian i parafii. Urządzono m.in.: parking i uporządkowano otoczenie przed wyremontowaną plebanią. Doprowadzono do plebani i kościoła gaz.
Obok kościoła i plebani znajdują się pomniki przyrody: grupa 14 lip w wieku od 170 do 270 lat otaczająca kościół oraz dwa zabytkowe drzewa w sadzie plebanii.
Kilkadziesiąt metrów od kościoła znajduje się cmentarz parafialny założony w pobliżu kościoła w. XIX w. Otoczony jest murem z głównym wejściem od wschodu. Do najciekawszych obiektów należą nagrobki: właściciela Bukowna Ludwika Czermińskiego, weterana z 1863 r., zmarłego w 1917 r. oraz Wiktorii z Kossobudzkich Czermińskiej herbu Pobóg, córki porucznika z 1831 r., zmarłej w 1918 r. Na uwagę zasługują również, metalowy nagrobek ks. Antoniego Gruszczyńskiego, zmarłego w 1867 r. oraz płyty nagrobne: Władysława Raczyńskiego, zmarłego w 1892 r. i Bolesława Więckowskiego, zmarłego w 1878 roku. W zachodniej części cmentarza znajdują się zbiorowe mogiły poległych we wrześniu 1939 r. żołnierzy: Stanisława Dąbka, Władysława Tomalskiego i Edwarda Tomalskiego oraz Bronisławy, Heleny i Zdzisława Wilczyńskich poległych 2 września podczas nalotu. Aktualnie cmentarz jest w trakcie poszerzania.
Nad mieszkańcami gminy i parafii Olsztyn oraz jej gośćmi czuwa od 30 września 2007 r., umieszczony na Pańskiej Górze prawie siedmiometrowy Olsztyński Anioł Stróż. Anioła na prośbę wójta Tomasza Kucharskiego i sołtys Elżbiety Kosielak wyrzeźbił Jan Wewiór. Drewno na rzeźbę podarował ks. prałat Ryszard Grzesik. To m.in. z udziałem księdza prałata Grzesika organizowane są dwa razy w roku uroczystości patriotyczno - religijne na Miejscu Straceń na ul. Mstowskiej. Do kalendarza imprez kulturalnych wpisały się organizowane z GOK czerwcowe Festyny Rodzinne w Ogrodach Plebańskich. Doskonale układa się współpraca z samorządem lokalnym. Ksiądz prałat współorganizuje m.in. koncerty muzyczne w kościele. W parafii działa kilkadziesiąt Kół Różańcowych, Legion Maryi, Rada Parafialna, chór, schola.
Z parafii pochodzą księża: Aleksander syn Macieja z Turowa w latach 1578-1579 uzyskał święcenia (dwa stopnie – subdiakonat i diakonat), Bartłomiej Witaliszewski syn Stanisława z Olsztyna uzyskał święcenia w 1596 r., Adam Głowacki syn Jana z Olsztyna – święcenia uzyskał w 1610 r., Wawrzyniec Turowski syn Jakuba z Turowa uzyskał święcenia w 1610 r., ksiądz Hieronim Barciszewski z Olsztyna w 1745 otrzymał święcenia kapłańskie, Marian Pałęga z Joachimowa (święcenia kapłańskie - 1944) zm. 1980, Stanisław Andrzejewski z Joachimowa (święcenia - 1952) zm. 2013, Jan Biskup z Turowa (święcenia - 1959), Stanisław Matysiak z Olsztyna (święcenia - 1960) zm. 2008, Wojciech Stanisław Kosielak z Olsztyna (święcenia - 1969) zm. 1999, Jerzy Knysak z Kusiąt (święcenia 1972) zm. 2017, Stanisław Pala z Turowa (święcenia - 1980), Marcin Kręciwilk z Przymiłowic (święcenia 2009).
Bibliografia:
Duda M.,Brama do nieba na jurajskim wzgórzu : dzieje parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Choroniu 1916-2016, Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne "Regina Poloniae" 2016.
Informacje z ksiąg parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Olsztynie przekazane autorowi przez ksiedza prałata Ryszarda Grzesika.
Kosielak M., Znani dla Olsztyna – Biuletyn Gminy Olsztyn, październik - listopad 2007, nr 5.
Kosielak M., Nasz Anioł Stróż – Biuletyn Gminy Olsztyn, październik - listopad 2007, nr 5.
Ks. Kapuściński J., Życie duchowe i sprawy dyscyplinarne duchowieństwa diecezji częstochowskiej w latach 1925–1939.
Kumor B., Granice (archi)diecezji krakowskiej (1000-1939) Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 6/1-4, ss. 535-556, 1963.
Łysiak W., Organy w kościele parafialnym w Olsztynie koło Częstochowy, „Grodziszcze” – Olsztyński Kwartalnik Informacyjny, styczeń – marzec 2002, nr 1 (14)
Matysek M. Przegląd wydarzeń – Biuletyn Informacyjny, listopad – grudzień 1999, nr 5 (5).
Morgens F., Lata na skraju przepaści, Warszawa 1994.
Mstów : miasto - klasztor - parafia na przestrzeni wieków : praca zbiorowa pod red. Kazimierza Łataka, Łomianki 2013.
Mścichowski W., Kapłan, patriota, przyjaciel, Tygodnik katolicki ''Niedziela''.
Musialik Z.M., Dzieje Olsztyna koło Częstochowy. Olsztyn 1997.
Nabiałek K., Dzieje miasta Olsztynek (Olsztyn) k. Częstochowy od założenia do połowy XVII wieku, [wyd.] Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MCCLVI – 2002, Prace historyczne z.129.
Pałka W., Historia parafii Olsztyn, „Grodziszcze” – Olsztyński Kwartalnik Informacyjny, marzec–czerwiec 2000, nr 2 (7).
strona internetowa http://parafiaolsztyn.pl/duszpasterze/ (dostęp 29.07.2018 r.)
Wiśniewski J., Diecezja częstochowska : opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach : będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafji Olsztyn, Mariówka Opoczyńska 1936.
Zwoliński M. , Olsztyn k/Częstochowy, Olsztyn 1994.
Opracowanie: Marek Romański,
nauczyciel historii Szkoły Podstawowej w Kusiętach
czytano: 4286 razy
źródło: olsztyn-jurajski.pl
Strona główna
Ciekawostki
W czasach międzywojennych w Jaskini Towarnej, zwanej także Jaskinią Niedźwiedzią, znaleziono szczątki niedźwiedzi jaskiniowych i ślady pobytu ludzi ze ...dalej
-
Firma Motoplaneta Recykling Car to złomowanie aut ( demontaż oraz kasacja ) ...kontakt: 733044044dalej
-
